Adet Öncesi Gerginlik Sendromu (PMS) Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri

Gizli Şeker (Prediyabet), kan şekeri düzeylerinin normalden yüksek ancak diyabet tanısı koyduracak kadar yüksek olmadığı ara bir durumdur. Genellikle belirti vermeden ilerleyebilir; bu nedenle riskli bireylerde düzenli tarama büyük önem taşır. Prediyabet; fazla kilo, geniş bel çevresi, hareketsizlik, ailede diyabet öyküsü, hipertansiyon ve kolesterol yüksekliği gibi faktörlerle daha sık görülür. Tanıda açlık glukozu, HbA1c ve gerektiğinde 75 g OGTT kullanılır. Tedavinin temelini yaşam tarzı değişiklikleri (Akdeniz tipi beslenme, haftalık ≥150 dk fiziksel aktivite, %5–10 kilo kaybı), sigaranın bırakılması ve düzenli hekim takibi oluşturur; yüksek riskli bazı kişilerde metformin düşünülebilir. Bu yazıda prediyabetle ilgili en sık merak edilen soruları basit ve anlaşılır şekilde yanıtlıyoruz.

İÇİNDEKİLER

• Adet Öncesi Gerginlik Sendromu (PMS) Nedir?
• Adet Öncesi Gerginlik Sendromu (PMS) Tipleri Nelerdir?
• Adet Öncesi Gerginlik Sendromu (PMS) Nedenleri
• Adet Öncesi Gerginlik Sendromu (PMS) Belirtileri Nelerdir?
• Adet Öncesi Gerginlik Sendromu (PMS) Nasıl Teşhis Edilir?
• Adet Öncesi Gerginlik Sendromu (PMS) Nasıl Tedavi Edilir?
• Adet Öncesi Gerginlik Sendromuna (PMS) Ne İyi Gelir?
• Adet Öncesi Gerginlik Sendromu (PMS) ile İlgili Sık Sorulan Sorular

Adet Öncesi Gerginlik Sendromu (PMS) Nedir?

PMS, adet döngüsünün ikinci yarısında (luteal faz) başlayan; adet kanamasıyla birlikte azalan veya kaybolan duygusal, fiziksel ve davranışsal belirtiler bütünüdür. Çoğu kişide hafif–orta şiddettedir; bazılarında günlük yaşamı belirgin etkileyebilir.

h3>Belirtiler

• Duygusal: Sinirlilik, gerginlik, kaygı, duygu durum dalgalanmaları, ağlama isteği
• Fiziksel: Karında şişkinlik, göğüslerde hassasiyet, baş/eklem ağrısı, yorgunluk, akne
• Davranışsal: Uyku ve iştah değişiklikleri (özellikle tatlı/karbonhidrat isteği), sosyal geri çekilme

Nedenleri

• Östrojen–progesteron dalgalanmalarına artmış duyarlılık
• Serotonin/GABA gibi nörotransmiter değişiklikleri
• Stres, yetersiz uyku, kafein/alkol ve tuz tüketimi gibi tetikleyiciler

PMS mi, PMDD mi?

Belirtiler çok şiddetli olup iş/okul/sosyal yaşamı bozuyorsa, depresif belirtiler ön plandaysa PMDD söz konusu olabilir ve profesyonel değerlendirme gerekir.

Tanı Nasıl Konur?

• Belirtilerin en az iki döngü boyunca adet öncesinde başlayıp kanamayla gerilemesi
• Günlük işlev etkileniyorsa semptom günlüğü tutulması
• Tiroit sorunları, demir eksikliği, depresyon gibi diğer nedenlerin dışlanması

Nasıl Yönetilir?

• Yaşam tarzı: Düzenli uyku, egzersiz, dengeli beslenme; tuz, kafein ve alkolü azaltma
• Ağrı kontrolü: Gerekirse hekim önerisiyle basit ağrı kesiciler
• Farmakolojik seçenekler: Uygun olgularda hekim kararıyla SSRI (sürekli veya sadece luteal fazda) ya da kombine doğum kontrol hapları; seçilmiş vakalarda diüretik/takviye seçenekleri
• Psikososyal destek: Stres yönetimi, gevşeme teknikleri, bilişsel-davranışçı yaklaşımlar

Uyarı: Şiddetli duygu durum değişiklikleri, umutsuzluk ya da kendine zarar düşünceleri varsa acil profesyonel destek alınız. Bu metin bilgilendirme amaçlıdır; tanı ve tedavi için kadın hastalıkları ve doğum/psikiyatri hekimine başvurunuz.

Adet Öncesi Gerginlik Sendromu (PMS) Tipleri Nelerdir?

PMS, baskın şikâyet kümelerine göre pratikte birkaç “tip” altında ele alınır. Aynı kişide birden fazla tip birlikte görülebilir ve döngüler arasında değişebilir.

PMS Tipleri (Belirti Kümeleri)

• PMS-A (Anksiyete / Gerginlik): Sinirlilik, huzursuzluk, kaygı, öfke atakları, uyku düzensizliği.
• PMS-C (Cravings / Karbonhidrat–Tatlı İsteği): İştah artışı, tatlı/karbonhidrat isteği, enerji dalgalanmaları.
• PMS-D (Depresif Duygu Durum): Hüzün, ağlama isteği, ilgi–motivasyon kaybı, odaklanma güçlüğü.
• PMS-H (Hyperhydration / Sıvı Tutulumu): Ödem, şişkinlik, göğüslerde dolgunluk–hassasiyet, geçici kilo artışı.
• PMS-P (Pain / Ağrı Baskın): Alt karın–bel ağrısı, kramplar, baş ve eklem ağrıları.

Şiddete Göre Sınıflama

• Hafif–Orta PMS: Günlük işlev kısmen etkilenir; yaşam tarzı düzenlemeleri ve semptomatik tedavi genellikle yeterlidir.
• PMDD (Premenstrüel Disforik Bozukluk): Şiddetli duygu durum belirtileriyle iş/okul/sosyal yaşam belirgin bozulur; profesyonel değerlendirme ve tedavi gerekir.

Ne Zaman Doktora Başvurmalı?

• Belirtiler en az iki döngüdür adet öncesinde başlayıp günlük yaşamı belirgin etkiliyorsa,
• Şiddetli öfke, umutsuzluk veya kendine zarar düşünceleri varsa (acil destek gerektirir).

Uyarı: Bu içerik bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve kişisel tedavi planı için kadın hastalıkları ve doğum/psikiyatri uzmanına başvurunuz.

Adet Öncesi Gerginlik Sendromu (PMS) Nedenleri

PMS nedenleri tek bir faktöre indirgenemez. En yaygın görüş, adet döngüsündeki östrojen–progesteron dalgalanmalarına artmış bireysel duyarlılık ile beyin–vücut sistemlerindeki (özellikle nörotransmiterler ve stres yanıtı) etkilerin birleştiğidir.

Olası Mekanizmalar

• Hormon dalgalanmalarına aşırı duyarlılık: Adet öncesi (luteal faz) östrojen–progesteron değişimleri bazı kişilerde sinir sisteminde abartılı yanıt tetikleyebilir.
• Nörotransmiter değişimleri: Serotonin düzeyi/duyarlılığı iştah, uyku ve duygu durumunu; progesteron metaboliti allopregnanolon ise GABA-A reseptörleri üzerinden sakinleştirici ya da bazı kişilerde kaygı artırıcı etkiyi etkileyebilir.
• Sıvı–tuz dengesi (RAAS/aldosteron): Luteal fazda sıvı tutulumu → ödem, göğüslerde dolgunluk, şişkinlik.
• Prostaglandinler ve hafif inflamasyon: Baş–bel/kas ağrıları ve kramplara katkı sağlayabilir.
• Stres ve HPA ekseni: Yüksek stres, düzensiz uyku ve ritim bozuklukları belirtileri belirginleştirir.
• Genetik ve kişisel yatkınlık: Aile öyküsü olanlarda PMS/PMDD daha sık; depresyon/anksiyete öyküsü duyarlılığı artırabilir.

Belirtileri Artırabilen Tetikleyiciler

• Yaşam tarzı: Düzensiz uyku, düşük fiziksel aktivite, yüksek stres
• Beslenme: Aşırı kafein, alkol, yüksek tuz, rafine şeker; düşük lif
• Mikrobesin dengesizlikleri: Bazı kişilerde kalsiyum, magnezyum, B6 veya D vitamini yetersizliği (takviye kararı hekimle)
• Tıbbi durumlar: Tiroit bozuklukları, demir eksikliği, uyku apnesi, kronik ağrı sendromları
• İlaçlar: Bireysel farklılıklarla bazı antidepresanlar ya da kontraseptif formülasyonlar

PMS’yi Taklit Eden Durumlar

• Duygu durum bozuklukları: Depresyon, anksiyete
• Endokrin nedenler: Tiroit hastalıkları
• Hematolojik nedenler: Demir eksikliği anemisi
• Diğerleri: Gebelik, bazı ilaç yan etkileri

Ne Zaman Doktora Başvurmalı?

• Belirtiler en az iki ardışık döngü boyunca adet öncesinde belirginleşip günlük yaşamı etkiliyorsa
• Yoğun öfke, umutsuzluk ya da kendine zarar düşünceleri varsa (acil değerlendirme gerekir)
• Altta yatan başka bir neden dışlanmadıysa

Adet Öncesi Gerginlik Sendromu (PMS) Belirtileri Nelerdir?

PMS belirtileri adet döngüsünün ikinci yarısında (luteal faz) başlar ve genellikle adet kanaması başladıktan sonraki ilk birkaç günde azalır. Şiddet kişiden kişiye değişebilir; bazı döngülerde artıp azalabilir.

Duygusal / Ruhsal Belirtiler

• Sinirlilik, gerginlik, sabırsızlık
• Duygu durum dalgalanmaları, ağlama isteği
• Kaygı ve huzursuzluk, odaklanma güçlüğü
• Motivasyon azalması, sosyal geri çekilme
• Uyku değişiklikleri (uykuya dalmada güçlük veya aşırı uyuma)

Fiziksel Belirtiler

• Karında şişkinlik, gaz; iştah artışı/tatlı–karbonhidrat isteği
• Göğüslerde hassasiyet ve dolgunluk
• Baş, bel, kas–eklem ağrıları; kramplar
• Yorgunluk ve enerji düşüklüğü
• Akne, ödem (el–ayaklarda şişlik), geçici kilo artışı
• Baş dönmesi, bulantı (bazı kişilerde)

Davranışsal / Bilişsel Belirtiler

• Dikkat ve konsantrasyonda azalma
• Günlük işlerde verim kaybı
• Uykululuk veya uykuya dalmada zorlanma, iştah dalgalanmaları

Ne Zaman PMDD Düşünülür?

Belirtiler çok şiddetli olup iş/okul/sosyal yaşamı belirgin bozuyor; yoğun öfke, çökkünlük veya umutsuzluk eşlik ediyorsa Premenstrüel Disforik Bozukluk (PMDD) olabilir—uzman değerlendirmesi gerekir.

Ne Zaman Doktora Başvurmalı?

• Belirtiler en az iki döngü üst üste adet öncesinde başlayıp günlük yaşamı etkiliyorsa
• Şiddetli duygu durum değişiklikleri, kendine zarar düşünceleri varsa (acil destek gerekir)
• Tiroit bozukluğu, demir eksikliği, depresyon gibi diğer nedenler dışlanmadıysa

Uyarı: Bu içerik bilgilendirme amaçlıdır. Şikâyetler yaşam kalitenizi etkiliyorsa kadın hastalıkları ve doğum/psikiyatri uzmanına başvurunuz.

Adet Öncesi Gerginlik Sendromu (PMS) Nasıl Teşhis Edilir?

PMS tanısı kliniktir ve en önemli ölçüt, belirtilerin adet döngüsüne bağlı döngüsel patern göstermesidir: Şikâyetler luteal fazda (adet öncesi 1–2 hafta) başlar, adet kanamasıyla birlikte azalır veya kaybolur.

1) Prospektif Semptom Günlüğü (En az 2 döngü)

• Belirtilerinizi günlük olarak 2–3 ay kaydedin.
• Şikâyetlerin adet öncesi arttığını ve kanamayla azaldığını belgelemek tanıda kritik önemdedir.
• Klinikte DRSP (Daily Record of Severity of Problems) veya PSST gibi araçlar kullanılabilir.

2) Zamanlama Ölçütleri (PMS için)

• Belirtiler, adet öncesi son günlerde tekrarlayıcı biçimde ortaya çıkar.
• Adet başladıktan kısa süre sonra belirgin şekilde azalır.
• Günlük yaşamı bir miktar etkiler; bu patern ardışık en az iki döngüde görülür.

3) PMDD (Premenstrüel Disforik Bozukluk) Ayrımı

• Adet öncesi son haftada birçok belirti (en az bir duygu durum belirtisi: sinirlilik, çökkünlük, anksiyete veya duygu dalgalanması) bulunur.
• Belirtiler iş/okul/sosyal yaşamı belirgin bozar.
• Adet başladıktan sonra birkaç gün içinde hızla düzelir ve takip eden hafta minimaldir.
• Tanı, en az iki döngü prospektif kayıtla desteklenir.

4) Ayırıcı Tanı ve Temel Tetkikler

• Tiroit fonksiyonları (TSH), tam kan sayımı (anemi), gebelik testi klinik duruma göre istenebilir.
• Depresyon/anksiyete, kronik ağrı, ilaç yan etkileri gibi PMS’yi taklit eden durumlar gözden geçirilir.

5) Ne Zaman Doktora Başvurmalı?

• Belirtiler en az iki ardışık döngüde adet öncesi başlayıp günlük yaşamı etkiliyorsa,
• Şiddetli öfke, umutsuzluk veya kendine zarar düşünceleri varsa (acil yardım gerekir),
• Altta yatan başka bir neden dışlanmadıysa.

Adet Öncesi Gerginlik Sendromu (PMS) Nasıl Tedavi Edilir?

PMS tedavisinin amacı; belirtileri hafifletmek, günlük işlevi korumak ve döngüsel dalgalanmaları yönetmektir. Tedavi şikâyetlerin şiddetine göre basamaklı uygulanır.

1) İlk Basamak: Yaşam Tarzı ve Öz-Bakım

• Uyku & ritim: 7–9 saat uyku; düzenli yatış-kalkış saatleri.
• Egzersiz: Haftada ≥150 dk orta yoğunlukta aktivite + 2 gün kuvvet egzersizi.
• Beslenme: Tuz, kafein ve alkolü azaltın; rafine şeker yerine lifli/kompleks karbonhidratları tercih edin; düzenli öğün.
• Stres yönetimi: Nefes egzersizi, yürüyüş, yoga/meditasyon; gerekirse psikolojik destek.
• Semptom günlüğü: 2–3 döngü boyunca günlük kayıt tutun; işe yarayan stratejileri belirlemek için kullanın.

2) Semptomatik Tedaviler

• Ağrı: Hekim önerisiyle NSAİİ (ör. ibuprofen/naproksen); ısı uygulaması, germe egzersizleri.
• Ödem/şişkinlik: Tuz kısıtlaması, düzenli yürüyüş; seçilmiş olgularda hekim kontrolünde diüretik.
• Cilt/akne: Nazik cilt bakımı; gerekirse dermatoloji desteği.
• Takviyeler: Bazı kişilerde kalsiyum ve magnezyum faydalı olabilir; hekim onayıyla kullanın.

3) İlaç Tedavileri (Orta–Şiddetli PMS/PMDD)

• SSRI’lar: Sertralin, fluoksetin, essitalopram gibi ilaçlar; sürekli kullanım veya sadece luteal fazda (adet öncesi ~14 gün).
• Kombine doğum kontrol hapları: Özellikle drospirenon içeren ve 24/4 rejimler; ovülasyonu baskılayarak ağrı, şişkinlik ve duygu durum dalgalanmalarını azaltabilir. Kontrendikasyonlar için hekim değerlendirmesi şarttır.
• Dirençli olgular: Kadın doğum/psikiyatri ile birlikte bilişsel-davranışçı terapi; nadiren GnRH analogları (add-back hormon tedavisiyle).

4) Basamaklı Uygulama ve İzlem

1. Yaşam tarzı + semptom günlüğü → 2–3 döngü değerlendirme.
2. Yetersizse: SSRI veya uygun olguda KOK eklenmesi.
3. Şiddetli/PMDD ya da yanıtsızlık varsa: Uzman merkezde kombinasyon/ileri seçenekler.

Ne Zaman Doktora Başvurmalı?

• Belirtiler en az iki ardışık döngü boyunca adet öncesinde başlayıp günlük yaşamı belirgin etkiliyorsa,
• Şiddetli öfke, umutsuzluk veya kendine zarar düşünceleri varsa (acil destek gerekir),
• Tiroit bozukluğu, anemi, depresyon gibi diğer nedenler dışlanmadıysa.

Uyarı: Bu içerik bilgilendirme amaçlıdır. Kişisel tanı ve tedavi için kadın hastalıkları ve doğum ile gerekirse psikiyatri hekimine başvurunuz.

Adet Öncesi Gerginlik Sendromuna (PMS) Ne İyi Gelir?

PMS yönetiminde amaç; belirtileri hafifletmek, günlük işlevi korumak ve döngüsel dalgalanmaları dengelemektir. Etkin ve güvenli yaklaşım, şikâyetlerin şiddetine göre basamaklı ilerlemektir.

1) Yaşam Tarzı (İlk Basamak)

• Uyku & ritim: Her gün aynı saatlerde 7–9 saat uyuyun.
• Egzersiz: Haftada ≥150 dk orta yoğunlukta aktivite + 2 gün kuvvet egzersizi.
• Beslenme: Tuz, kafein ve alkolü azaltın; tam tahıl–sebze–lif ağırlıklı düzenli öğünler; rafine şeker ve aşırı tuzu sınırlayın.
• Stres yönetimi: Nefes egzersizi, yürüyüş, yoga/meditasyon; gün içinde kısa mola rutinleri.
• Semptom günlüğü: 2–3 döngü boyunca günlük kayıt, tetikleyicileri saptamaya yardımcı olur.

2) Semptomlara Yönelik Rahatlatıcılar

• Ağrı/kramplar: Hekim uygun görürse NSAİİ (ibuprofen/naproksen); sıcak uygulama, hafif germe.
• Şişkinlik/ödem & göğüs hassasiyeti: Tuz kısıtlaması, yeterli su tüketimi, düzenli yürüyüş.
• Cilt/akne: Nazik cilt bakımı; gerekirse dermatoloji desteği.

3) Psikolojik Destek

• CBT (bilişsel-davranışçı teknikler), farkındalık (mindfulness) ve düzenli egzersiz duygu durum dalgalanmalarını azaltabilir.
• Sosyal destek ve planlı dinlenme, sinirlilik ve huzursuzluğu hafifletir.

4) İlaç Seçenekleri (Doktorla)

• SSRI’lar: Sertralin, fluoksetin, essitalopram; sürekli veya yalnız luteal fazda (adet öncesi ~14 gün) kullanılabilir. Özellikle PMDD’de etkilidir.
• Kombine doğum kontrol hapları (KOK): Özellikle drospirenon içeren rejimler; ovülasyonu baskılayarak ağrı, şişkinlik ve duygu durum dalgalanmalarını azaltabilir. Uygunluk için hekim değerlendirmesi şarttır.
• Dirençli olgular: Kadın doğum/psikiyatri ile birlikte; gerekirse CBT’yi güçlendirme, nadiren GnRH analogları (add-back hormon tedavisiyle).

5) Takviyeler (Hekim Onayıyla)

• Kalsiyum, magnezyum, B6 ve omega-3 bazı kişilerde yararlı olabilir.
• Vitex (hayıt) seçilmiş olgularda kullanılabilir; ilaç etkileşimleri için hekimine danışın.

Ne Zaman Doktora Başvurmalı?

• Belirtiler en az iki ardışık döngü boyunca adet öncesinde başlayıp günlük yaşamı belirgin etkiliyorsa,
• Şiddetli öfke, yoğun çökkünlük veya kendine zarar düşünceleri varsa (acil destek gerekir),
• Tiroit bozukluğu, anemi, depresyon gibi diğer nedenler dışlanmadıysa.

Adet Öncesi Gerginlik Sendromu (PMS) ile İlgili Sık Sorulan Sorular

1) PMS nedir?

PMS, adet döngüsünün ikinci yarısında başlayan ve adet kanamasıyla azalan duygusal, fiziksel ve davranışsal belirtiler bütünüdür.

2) PMS ile PMDD aynı şey mi?

Hayır. PMDD, PMS’nin daha şiddetli formudur; duygu durum belirtileri ağırdır ve iş/okul/sosyal yaşamı belirgin bozar.

3) PMS neden olur?

Tek bir neden yoktur. Östrojen–progesteron dalgalanmalarına artmış duyarlılık, serotonin/GABA değişimleri, stres ve uyku düzensizliği rol oynar.

4) PMS’in en sık belirtileri nelerdir?

Sinirlilik, gerginlik, duygu durum dalgalanmaları; karında şişkinlik, göğüs hassasiyeti, baş–bel ağrısı; tatlı/karbonhidrat isteği, uyku ve iştah değişiklikleri.

5) PMS nasıl teşhis edilir?

Tanı kliniktir. En az 2 döngü semptom günlüğüyle şikâyetlerin adet öncesinde başlayıp adetle azaldığı gösterilir; tiroit/diğer durumlar dışlanır.

6) Hangi yaşam tarzı değişiklikleri işe yarar?

7–9 saat uyku, haftada ≥150 dk egzersiz, tuz–kafein–alkol kısıtlaması, lifli/dengeli beslenme, stres yönetimi.

7) Hangi ilaçlar kullanılır?

Orta–şiddetli olgularda hekim kararıyla SSRI (sürekli ya da yalnız luteal fazda) veya kombine doğum kontrol hapları.

8) Ağrı ve şişkinlik için ne yapılabilir?

(Hekim onayıyla) NSAİİ ağrı kesiciler; tuz kısıtlaması, yeterli su, yürüyüş; gerekirse hekim diüretik önerebilir.

9) Takviyeler faydalı mı?

Bazı kişilerde kalsiyum, magnezyum, B6, omega-3 yararlı olabilir; kullanım için doktorunuza danışın.

10) PMS doğurganlığı etkiler mi?

Genellikle kalıcı etkisi yoktur; ancak şikâyetler geçici olarak yaşam kalitesini ve cinsel isteği azaltabilir.

11) Ne zaman doktora gitmeliyim?

Belirtiler iki ardışık döngüdür adet öncesinde başlayıp günlük yaşamı etkiliyorsa; veya şiddetli öfke/umutsuzluk, kendine zarar düşünceleri varsa (acil).

12) PMS’yi hangi doktorlar takip eder?

Öncelikle Kadın Hastalıkları ve Doğum; duygu durum baskınsa Psikiyatri ile ortak değerlendirme yapılır.

Yasal Uyarı:

Bu içerik yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Bu yazı, Adet Öncesi Gerginlik Sendromu (PMS) hakkında genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. İçeriğimizde yer alan bilgiler tıbbi bir teşhis, tedavi veya uzman görüşü yerine geçmez. Sağlık durumunuzla ilgili en doğru ve güncel bilgiyi almak için mutlaka bir doktora danışmalısınız. Yanlış anlaşılmalardan doğabilecek herhangi bir sorumluluk tarafımıza ait değildir.