Dizanteri Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri

Nasıl Bulaşır?

• Ağız–dışkı yolu: Kirli eller, kontamine su ve gıdalar
• Yetersiz hijyen ve sanitasyon, kalabalık yaşam koşulları
• Seyahatlerde güvenli olmayan sokak yemekleri ve içecekler

Belirtiler (Kısaca)

• Sık, az miktarlı kanlı–mukuslu ishal
• Karın ağrısı ve kramp, tenesmus
• Ateş, halsizlik; susuzluk bulguları (ağız kuruluğu, baş dönmesi)
• Bulantı–kusma; ağır olgularda kilo kaybı

Tanı (Özet)

• Dışkı incelemesi: Mikroskopi (lökosit/eritrosit), kültür veya PCR
• Amip şüphesinde antijen testleri; gerektiğinde kan testleri (elektrolit–dehidratasyon)

Tedavi (Özet)

• Sıvı–elektrolit desteği: Oral rehidratasyon; ağır dehidratasyonda damardan sıvı
• Etkene yönelik ilaç: Basilli dizanteride uygun antibiyotik; amipli dizanteride
  metronidazol/tinidazol ve ardından bağırsak içi ajan (örn. paromomisin)
• Ağrı/ateş kontrolü
• Uyarı: Kanlı ishallerde bağırsak hareketini durduran ilaçlar (ör. loperamid)
  genellikle önerilmez.

Ne Zaman Doktora Başvurmalı?

• Kanlı ishal veya 48 saatten uzun süren ishal
• Yüksek ateş, şiddetli karın ağrısı, belirgin susuzluk bulguları
• Yaşlılar, hamileler, bağışıklığı zayıf bireyler ve 2 yaş altı çocuklar

Not: Bu metin genel bilgilendirme amaçlıdır. Belirtileriniz varsa gecikmeden sağlık kuruluşuna başvurunuz;
tedavi etkene ve klinik duruma göre hekim tarafından planlanmalıdır.

1) Basilli (Bakteriyel) Dizanteri

• En sık etken: Shigella türleri (nadiren invaziv Campylobacter, Salmonella).
• Bulaş: Ağız–dışkı yolu; kontamine su/yiyecek, yetersiz el hijyeni.
• Belirtiler: Sık, az miktarlı ve kanlı–mukuslu ishal, yüksek ateş, şiddetli karın krampları, tenesmus.
• Tanı: Dışkı mikroskopisi (lökosit/eritrosit), kültür ve/veya PCR.
• Tedavi: Sıvı–elektrolit desteği; ağır/orta olgularda (yerel direnç paternine göre hekimce seçilir).
• Not: Kanlı ishallerde loperamid gibi bağırsak hareketini durduran ilaçlar genellikle önerilmez.

2) Amipli (Paraziter) Dizanteri

• Etken: Entamoeba histolytica.
• Bulaş: Kistlerle kontamine su/yiyecek; hijyen–sanitasyon eksikliği.
• Belirtiler: Kanlı–mukuslu ishal, kramp tarzı ağrı; bazı olgularda karaciğer apsesi gibi bağırsak dışı tutulum.
• Tanı: Dışkıda antijen/PCR; mikroskopide E. histolytica ayırımı için özgül test gerekir.
• Tedavi: Metronidazol/tinidazol ile doku amipisiti tedavisi ardından bağırsak içi eradikasyon için
  bir luminal ajan (örn. paromomisin, diloksanid furoat).

Kısa Karşılaştırma

Önemli: Her iki tipte de sıvı–elektrolit desteği esastır. Kanlı ishalde bağırsak hareketini durduran ilaçlardan kaçınmak ve
uygun etken tedavisi için hekim değerlendirmesi almak gerekir.

En Sık Görülen Belirtiler

• Sık ve az miktarlı kanlı–mukuslu ishal
• Şiddetli karın krampları, alt karında ağrı
• Tenesmus (tuvalet sonrası tam boşalamama/ıkınma hissi)
• Ateş, titreme, halsizlik
• Bulantı–kusma; iştahsızlık
• Makatta yanma, ağrı

Susuzluk (Dehidratasyon) Bulguları

• Ağız kuruluğu, az ve koyu idrar
• Baş dönmesi, bayılma eğilimi
• Çocuklarda: Kuru dil, gözyaşında azalma, çökmüş bıngıldak, huzursuzluk

Etkenlere Göre İpuçları

• Bakteriyel (Shigella vb.): Daha ani başlangıç, yüksek ateş ve yoğun karın krampları sık görülür.
• Amipli (E. histolytica): Daha sinsi seyir; kanlı–mukuslu ishal ve kramplar; bazen karaciğer apsesine bağlı ateş–sağ üst karın ağrısı.

Acil Değerlendirme Gerektiren Uyarı İşaretleri

• Şiddetli, sık kanlı ishal veya 48 saatten uzun sürmesi
• Yüksek, düşmeyen ateş, belirgin halsizlik
• Yoğun susuzluk bulguları, bayılma
• Şiddetli karın ağrısı, karında hassasiyet (komplikasyon şüphesi)
• Yaşlılar, hamileler, bağışıklığı zayıf kişiler ve 2 yaş altı çocuklar

Not: Dizanteri belirtileri başka bağırsak hastalıklarını da taklit edebilir. Kanlı ishalde kendi kendine ilaç (özellikle
loperamid gibi bağırsak hareketini durduran ilaçlar) kullanmayın; uygun tanı ve tedavi için sağlık kuruluşuna başvurun.

Başlıca Etkenler

• Basilli (bakteriyel) dizanteri: En sık Shigella türleri. Daha nadiren enteroinvaziv E. coli (EIEC), enterohemorajik E. coli (EHEC, ör. O157:H7), Campylobacter jejuni, invaziv Salmonella.
• Amipli (paraziter) dizanteri: Entamoeba histolytica. Bağırsak mukozasına invazyon yapar; bazı olgularda karaciğer apsesi gibi bağırsak dışı tutulum görülebilir.

Nasıl Bulaşır?

• Ağız–dışkı yolu: Kontamine su ve gıdalar, kirli eller, uygun olmayan gıda hazırlama koşulları.
• Kişiden kişiye temas: Özellikle çocuk bakım kurumları ve kalabalık yaşam alanlarında.
• Seyahat ve sanitasyon eksikliği: Güvenli olmayan sokak yiyecekleri/içecekleri, yetersiz kanalizasyon.
• Belirli cinsel pratikler: Anal–oral temas yoluyla bulaş mümkün olabilir.

Risk Artıran Durumlar

• Zayıf el hijyeni ve su–gıda güvenliğinin bozuk olduğu ortamlar
• Bağışıklık sistemi zayıflığı, malnütrisyon, ileri yaş, küçük çocuk
• Afet, savaş, sığınma kampı gibi kalabalık ve hijyensiz koşullar
• Aşırı asit baskılayıcı ilaç kullanımı (bazı bakterilerin mide asidinden korunmasına yol açabilir)

Patogenez (Kısaca)

• İnvazyon/iltihap: Etken, kolonik epitele tutunup içine girer; yoğun iltihap ve yüzeyel ülserler gelişir.
• Toksin etkisi: Bazı bakteriler (ör. Shigella, EHEC) toksin salgılayarak mukozal hasarı ve kanlı ishali ağırlaştırır.
• Amipte doku invazyonu: E. histolytica trofozoitleri doku yıkımına neden olur; nadiren portal yolla karaciğere yayılabilir.

Karışabilecek Durumlar

• Antibiyotikle ilişkili kolit (C. difficile): Kanlı ishal yapabilir ancak “dizanteri”den farklı bir mekanizmadır.
• İnflamatuvar bağırsak hastalıkları (ÜK/Crohn): Enfeksiyon olmayıp benzer belirtiler gösterebilir.

Özet: Dizanteri en sık Shigella ve Entamoeba histolytica ile gelişir; bulaş genellikle
kontamine su–gıda ve yetersiz hijyenle olur. Korunmada el hijyeni, güvenli su–gıda ve uygun sanitasyon temel önlemlerdir.

Başlıca Bulaş Yolları

• Kontamine su ve yiyecekler: Arıtılmamış içme suyu, buz, iyi yıkanmamış çiğ sebze–meyve, sokak/seyahat gıdaları.
• Kişiden kişiye temas: Tuvalet sonrası yetersiz el yıkama; bebek bezi değişimi, hasta bakımında el hijyeni eksikliği.
• Ortak yüzey ve eşyalar: Kapı kolu, oyuncak, havlu gibi sık temas edilen nesneler.
• Vektörler: Yetersiz sanitasyonda sinekler dışkı parçacıklarını mekanik olarak taşıyabilir.
• Cinsel temas: Anal–oral temas yoluyla bulaş olabilir.

Bulaşın Kolaylaştığı Ortamlar

• Kreş/okul, bakım evleri ve kalabalık yaşam alanları
• Mülteci kampları, afet sonrası hijyen–sanitasyonun bozulduğu koşullar
• Seyahat (özellikle sanitasyonu yetersiz bölgelere)

Bulaşıcılık Süresi ve İpuçları

• Bakteriyel dizanteri (Shigella): Çok düşük bulaşıcı doz; hastalık süresince ve iyileştikten sonraki
  bir süre dışkıyla atılım sürebilir.
• Amipli dizanteri: Entamoeba histolytica kistleri haftalar–aylar boyunca dışkıyla atılabilir.
• El hijyeni ve güvenli su–gıda önlemleri, bulaş zincirini kırmada kritik önemdedir.

Kısa Özet

Dizanteri; kontamine su/gıda, kirli eller, yakın temas ve
yetersiz sanitasyon ile yayılır. El yıkama, temiz su kullanımı ve güvenli gıda hazırlama, bulaşmayı önlemenin temel taşlarıdır.

Not: Kanlı ishal ve susuzluk belirtilerinde gecikmeden sağlık kuruluşuna başvurunuz.

1) Klinik Değerlendirme

• Öykü: Başlangıç, seyahat/kalabalık ortam, hijyen–gıda maruziyeti, benzer temaslı varlığı.
• Muayene: Ateş, karın hassasiyeti, rektal bulgular; dehidratasyon işaretleri (ağız kuruluğu, ortostatik hipotansiyon vb.).

2) Dışkı İncelemeleri

• Mikroskopi: Lökosit ve eritrosit varlığı invazif enfeksiyonu destekler.
• Kültür/PCR paneli: Shigella, invaziv Salmonella, Campylobacter, enteroinvaziv/enterohemorajik E. coli için.
• Shiga toksin testi: EHEC (örn. O157:H7) şüphesinde toksin veya stx gen testi.
• Parazit testleri: Amip şüphesinde antijen veya PCR; gerekirse taze dışkıda mikroskopi (trofozoit için taze örnek).
• Örnekleme notu: Mümkünse antibiyotik başlamadan önce dışkı örneği alınır.

3) Kan ve Sıvı–Elektrolit Değerlendirmesi

• Temel biyokimya: Sodyum, potasyum, böbrek fonksiyonları (dehidratasyon ciddiyetini gösterir).
• Tam kan sayımı: Lökosit, hemoglobin/hematokrit (kan kaybı ve iltihap).
• Şüpheli EHEC’te: Hemolitik üremik sendrom riskine karşı trombosit, LDH ve hemoliz göstergeleri izlenebilir.

4) Görüntüleme ve Endoskopi (Seçilmiş Durumlar)

• Görüntüleme: Şiddetli karın ağrısı, komplikasyon (toksik megakolon, perforasyon) şüphesinde.
• Endoskopi: Atipik, uzamış veya tekrarlayan olgularda; inflamatuvar bağırsak hastalığı gibi ayırıcı tanılar için biyopsi gerekebilir.

5) Ayırıcı Tanı

• İnflamatuvar bağırsak hastalıkları (Ülseratif kolit/Crohn)
• Clostridioides difficile (antibiyotikle ilişkili kolit)
• İskemik kolit, ilaç döküntülü kolit ve diğer enteritler

6) Şüpheye Göre Önerilen Başlıca Testler

7) Ne Zaman Acil Değerlendirme?

• Şiddetli kanlı ishal, 48 saatten uzun sürme, belirgin dehidratasyon
• Yüksek/düşmeyen ateş, şiddetli karın ağrısı, bayılma
• Çocuklar (<2 yaş), yaşlılar, gebeler, bağışıklığı baskılanmış bireyler

1) Sıvı–Elektrolit Tedavisi (Öncelik)

• Oral rehidratasyon solüsyonu (ORS): Hafif–orta dehidratasyonda ilk tercihtir.
• Damardan sıvı: Şiddetli susuzluk, sürekli kusma, bilinç bozukluğu veya şok bulgularında gerekir.
• İzlem: İdrar miktarı, nabız, kan basıncı ve elektrolitler takip edilir.

2) Etkene Yönelik Tedavi

• Bakteriyel (basilli) dizanteri – çoğunlukla Shigella:
  Orta–ağır olgularda, komplikasyon riski olanlarda ve salgın durumlarında uygun antibiyotik
  (yerel direnç paternine ve hastanın durumuna göre hekimce seçilir) süreyi ve bulaştırıcılığı azaltabilir.
• Olası EHEC/E. coli O157:H7 şüphesi (yüksek ateş olmadan kramp, kanlı ishal, kıyma/çiğ süt öyküsü vb.):
  Genellikle antibiyotik ve bağırsak hareketini durduran ilaçlardan kaçınılır; çünkü HÜS riski artabilir.
  Destek tedavisi ve yakın klinik izlem esastır.
• Amipli dizanteri – Entamoeba histolytica:
  Önce doku etkili ilaç (örn. metronidazol veya tinidazol), ardından
  luminal ajan (örn. paromomisin, diloksanid furoat) ile kist eradikasyonu yapılır.

3) Semptom Kontrolü ve Destek

• Ateş/ağrı: Uygun ateş düşürücüler ve analjezikler.
• Antidiyareikler: Kanlı ishal ve ateş varken loperamid/benzeri ajanlar önerilmez.
• Beslenme: Erken ve hafif beslenme (yağsız, baharatsız); laktoz intoleransı gelişirse süt ürünleri
  kısa süreli kısıtlanabilir.
• Probiyotikler: Seçilmiş olgularda destekleyici olarak düşünülebilir.

4) Ne Zaman Hastaneye Yatış?

• Şiddetli dehidratasyon veya ağızdan sıvı alamama
• Şok bulguları, belirgin bilinç değişikliği
• Yoğun kanlı ishal, şiddetli karın ağrısı/karında hassasiyet (komplikasyon şüphesi)
• 2 yaş altı çocuk, ileri yaş, gebelik, bağışıklık yetmezliği
• EHEC/HÜS şüphesi, toksik megakolon veya perforasyon kuşkusu

5) Hijyen ve İzolasyon Önerileri

• El hijyeni: Tuvalet sonrası ve yemek hazırlamadan önce mutlaka sabunla yıkayın.
• Ev içi önlemler: Ortak tuvalet ve yüzeyleri düzenli dezenfekte edin; havlu/çatal–kaşık ortak kullanımından kaçının.
• İş/okul: İshal tamamen geçene ve hekim uygun görünceye kadar gıda hazırlama işlerinden uzak durun.

6) Kısa Özet Tablo

Dizanteri Hakkında Sık Sorulan Sorular

Yasal Uyarı:

Bu içerik yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Bu yazı, Dizanteri hakkında genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. İçeriğimizde yer alan bilgiler tıbbi bir teşhis, tedavi veya uzman görüşü yerine geçmez. Sağlık durumunuzla ilgili en doğru ve güncel bilgiyi almak için mutlaka bir doktora danışmalısınız. Yanlış anlaşılmalardan doğabilecek herhangi bir sorumluluk tarafımıza ait değildir.