Fenilketonüri (PKU Hastalığı) Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri

Fenilketonüri (PKU), kalıtsal bir metabolik hastalık olup vücudun fenilalanin adlı amino asidi parçalayamamasıyla ortaya çıkar. Erken teşhis edilmediğinde kanda biriken fenilalanin beyin ve sinir sistemi üzerinde kalıcı hasarlara neden olabilir. Bu nedenle PKU, bebeklik döneminden itibaren tarama testleriyle saptanan ve ömür boyu özel diyet tedavisi gerektiren bir hastalıktır. Belirtiler genellikle tedavi edilmediğinde ortaya çıkar ve zeka geriliği, öğrenme güçlüğü, nöbetler ve cilt sorunlarıyla kendini gösterebilir. Günümüzde yenidoğan tarama programları sayesinde hastalık erken tanınarak ciddi sorunların önüne geçilmektedir. Bu yazımızda PKU hastalığının ne olduğunu, belirtilerini ve tedavi yöntemlerini detaylıca ele alıyoruz.

İÇİNDEKİLER

• Fenilketonüri Hastalığı Nedir?
• Fenilketonüri Hastalığı Kimlerde Görülür?
• Fenilketonüri Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
• Fenilketonüri Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?
• Fenilketonüri Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?
• Fenilketonüri Tedavisi Kimlere Yapılır?
• PKU taşıyıcılığı ne demek?
• PKU’lu bireyler çocuk sahibi olabilir mi?
• PKU diyeti nasıl uygulanır?
• Fenilalanin içermeyen gıdalar nelerdir?
• Fenilketonüri Hastalığı ile İlgili Sık Sorulan Sorular

Fenilketonüri Hastalığı Nedir?

Fenilketonüri (PKU), vücudun gıdalarla alınan fenilalanin adlı amino asidi parçalayamamasıyla seyreden kalıtsal (otozomal resesif) bir metabolik hastalıktır. Nedeni, çoğu vakada fenilalanin hidroksilaz (PAH) enzimindeki eksiklik/bozukluktur. Tedavi edilmediğinde kanda biriken fenilalanin özellikle beyin gelişimini olumsuz etkiler. Erken tanı ve uygun diyetle normal gelişim mümkündür.

PKU Neden Önemlidir?

• Tedavisiz bebek ve çocuklarda zeka gelişiminde gerilik, davranış sorunları, nöbetler görülebilir.
• Erken tanı ve uygun diyetle normal veya normale yakın gelişim sağlanabilir.

Fenilketonüri Hastalığı Kimlerde Görülür?

Fenilketonüri (PKU), kalıtsal ve otozomal resesif bir metabolik hastalıktır. Yani hastalığın ortaya çıkabilmesi için hem anneden hem babadan bozuk genin çocuğa geçmesi gerekir. Tek ebeveynden gen geçtiğinde kişi taşıyıcı olur ama hastalanmaz.

👩‍👩‍👦 Kalıtım ve Görülme İhtimali

• Anne ve baba taşıyıcı ise her gebelikte:
  • %25 olasılıkla hasta çocuk
  • %50 olasılıkla taşıyıcı çocuk
  • %25 olasılıkla sağlıklı çocuk
• Tek ebeveyn taşıyıcı ise çocuk hasta olmaz, yalnızca taşıyıcı olabilir.

🌍 Türkiye ve Dünya

PKU dünya genelinde nadir görülürken, Türkiye’de her 4.000–5.000 bebekten 1’inde hastalık ortaya çıkar. Bunun en önemli nedeni akraba evliliklerinin daha sık yapılmasıdır.

📌 Risk Grubu

• Akraba evliliği yapan çiftlerin çocukları daha yüksek risk altındadır.
• Ailesinde PKU öyküsü olan bireyler çocuk sahibi olmadan önce genetik danışmanlık almalıdır.
• PKU hastalarının evlilik öncesinde eşleriyle birlikte genetik test yaptırmaları önerilir.

Fenilketonüri Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

Fenilketonüri (PKU) doğumda fark edilmeyebilir; belirtiler genellikle tedavi uygulanmazsa birkaç ay içinde, kanda fenilalanin birikimine bağlı olarak ortaya çıkar. Erken tanı (topuk kanı taraması) ve uygun diyetle belirtilerin gelişmesi önlenebilir.

👶 Bebeklik ve Çocukluk Döneminde Belirtiler

• Zihinsel ve motor gelişimde gecikme: oturma, yürüme, konuşmada gecikme
• Öğrenme güçlüğü ve zeka gelişiminde gerilik
• Davranış sorunları: huzursuzluk, aşırı ağlama, dikkat dağınıklığı, hiperaktivite
• Nöbetler (epilepsi benzeri)
• Kas tonusu değişiklikleri: hipotoni (gevşeklik) veya kas sertliği
• Cilt bulguları: egzama benzeri döküntüler
• Koku: idrarda/deride “küf ya da kekik benzeri” koku

🌈 Fiziksel Özellikler

• Açık ten, saç ve göz rengi (tirozin azalmasına bağlı melanin üretiminde azalma)
• Mikrosefali (küçük kafa çevresi)

🧠 Tedavi Edilmezse İleri Dönem Bulguları

• Kalıcı zeka geriliği
• Davranışsal sorunlar: saldırganlık, otizm benzeri bulgular
• Psikiyatrik sorunlar: depresyon, anksiyete

⏱️ Ne Zaman Doktora Başvurmalı?

• Yenidoğan taramasında şüpheli/pozitif sonuç varsa
• Gelişim basamaklarında belirgin gecikme fark edilirse
• Diyetin bozulduğu ya da takiplerin aksadığı durumlarda

Fenilketonüri (PKU) Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?

Fenilketonüri (PKU) tanısı genellikle bebeklik döneminde, belirtiler ortaya çıkmadan önce konur. Bunun nedeni Türkiye dahil birçok ülkede uygulanan yenidoğan tarama programlarıdır. Bu sayede hastalık erken teşhis edilip uygun tedaviye başlanabilir.

🩸 1. Yenidoğan Tarama Testi (Topuk Kanı Testi)

• Bebekten doğumdan sonraki ilk 48–72 saat içinde topuktan birkaç damla kan alınır.
• Kan örneği laboratuvarda incelenerek fenilalanin düzeyi ölçülür.
• Fenilalanin seviyesi yüksekse bebek şüpheli veya pozitif kabul edilir.

🔬 2. Doğrulama Testleri

• Plazma aminoasit analizi: Fenilalanin düzeyinin yüksek, tirozin düzeyinin düşük olduğu görülür.
• İdrar testleri: Fenilalanin metabolitleri incelenir.
• Enzim aktiviteleri: Fenilalanin hidroksilaz enzim fonksiyonunun değerlendirilmesi.

🧬 3. Genetik Testler

• PAH genindeki mutasyonlar tespit edilerek kesin tanı konabilir.
• Ailede PKU öyküsü varsa yeni gebelik öncesinde de genetik inceleme yapılabilir.

📌 Önemli Noktalar

• Erken teşhis ile çocuklar sağlıklı gelişebilir.
• Tedavi edilmezse birkaç ay içinde zeka geriliği ve kalıcı beyin hasarı oluşur.
• Tarama sonucu pozitif çıkan bebekler mutlaka çocuk metabolizma uzmanına yönlendirilmelidir.

Fenilketonüri Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?

Fenilketonüri (PKU) tanısı genellikle bebeklik döneminde, belirtiler ortaya çıkmadan önce konur. Bunun nedeni Türkiye dahil birçok ülkede uygulanan yenidoğan tarama programlarıdır. Bu sayede hastalık erken teşhis edilip uygun tedaviye başlanabilir.

🩸 1. Yenidoğan Tarama Testi (Topuk Kanı Testi)

• Bebekten doğumdan sonraki ilk 48–72 saat içinde topuktan birkaç damla kan alınır.
• Kan örneği laboratuvarda incelenerek fenilalanin düzeyi ölçülür.
• Fenilalanin seviyesi yüksekse bebek şüpheli veya pozitif kabul edilir.

🔬 2. Doğrulama Testleri

• Plazma aminoasit analizi: Fenilalanin düzeyinin yüksek, tirozin düzeyinin düşük olduğu görülür.
• İdrar testleri: Fenilalanin metabolitleri incelenir.
• Enzim aktiviteleri: Fenilalanin hidroksilaz enzim fonksiyonunun değerlendirilmesi.

🧬 3. Genetik Testler

• PAH genindeki mutasyonlar tespit edilerek kesin tanı konabilir.
• Ailede PKU öyküsü varsa yeni gebelik öncesinde de genetik inceleme yapılabilir.

📌 Önemli Noktalar

• Erken teşhis ile çocuklar sağlıklı gelişebilir.
• Tedavi edilmezse birkaç ay içinde zeka geriliği ve kalıcı beyin hasarı oluşur.
• Tarama sonucu pozitif çıkan bebekler mutlaka çocuk metabolizma uzmanına yönlendirilmelidir.

Fenilketonüri Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?

Fenilketonüri (PKU) tedavisinin temel amacı, kanda fenilalanin düzeylerini güvenli aralıkta tutarak beyin ve sinir sistemi hasarını önlemektir. Tedavi ömür boyudur ve diyet + düzenli takip esastır.

🥗 1) Diyet Tedavisi (Temel Yöntem)

• Fenilalaninden kısıtlı diyet: Et, balık, süt/yoğurt, yumurta, kurubaklagiller gibi yüksek proteinli gıdalar sıkı şekilde sınırlandırılır.
• Özel tıbbi mamalar: Fenilalaninsiz veya çok düşük fenilalaninli aminoasit karışımları ile enerji ve protein ihtiyacı karşılanır.
• Düşük proteinli özel gıdalar: Makarna, ekmek, un vb. tıbbi amaçlı ürünler diyetisyenin önerisiyle kullanılır.
• Aspartan (E951) uyarısı: Diyet içecekler/şekersiz sakızlar dahil, aspartam içeren ürünlerden kaçınılmalıdır.

🧬 2) İlaç/Tıbbi Destekler

• BH4 (saproterin): BH4 duyarlı hastalarda fenilalanin hidroksilaz enzim aktivitesini artırarak kan düzeylerini düşürmeye yardımcı olabilir. Uygunluk ve doz uzman hekim tarafından belirlenir.
• Tirozin desteği: Gerektiğinde diyetisyen/hekim önerisiyle eklenebilir.
• Pegvaliase (enzim replasman tedavisi): Yetişkin, klasik PKU ve persistan yüksek fenilalanin düzeyleri olan seçilmiş olgularda düşünülebilir; endikasyon ve erişim ülkeye ve rehberlere göre değişir.

🧪 3) Düzenli Takip ve Hedefler

• Kan fenilalanin düzeyleri yaşa ve kliniğe göre belirlenen hedef aralıklarda tutulur.
• Kontrol sıklığı: Bebeklikte daha sık; çocukluk, ergenlik ve yetişkinlikte klinik duruma göre aralıklar uzayabilir.
• Büyüme-gelişme, nörokognitif ve psikososyal değerlendirme düzenli yapılır.

🤰 4) Gebelikte PKU (Maternal PKU)

• PKU’lu kadınlar gebelik planlamadan önce fenilalanin düzeylerini hedef aralığa indirmeli ve gebelik boyunca sıkı diyet/takibe devam etmelidir.
• Yüksek fenilalanin düzeyleri fetüste doğumsal kalp anomalileri, büyüme geriliği ve nörogelişimsel sorunlar riskini artırır.

📌 Pratik Öneriler

• Etiket okuma alışkanlığı edinin; tatlandırıcı içeriklerini kontrol edin.
• Öğün planını metabolizma uzmanı ve diyetisyen ile birlikte kişiselleştirin.
• Okul/iş ortamını bilgilendirin; acil durum kartı/özeti bulundurun.

Fenilketonüri Tedavisi Kimlere Yapılır?

Fenilketonüri (PKU) tedavisi, fenilalanin metabolizmasında bozukluk saptanan tüm bireylere uygulanır. Tedavi edilmezse kanda biriken fenilalanin özellikle beyin dokusunda ciddi ve kalıcı hasarlara yol açar. Bu nedenle tanı alan herkes tedaviye alınmalıdır.

👶 1) PKU Tanısı Konmuş Bebekler

• Yenidoğan tarama testinde (topuk kanı) fenilalanin yüksekliği saptanan ve doğrulama testleri ile kesin tanı alan tüm bebeklere tedavi başlanır.
• Tedaviye doğumdan sonraki ilk haftalarda başlanması, zihinsel gelişim için kritik öneme sahiptir.

🧒 2) Çocukluk ve Ergenlik Çağındaki PKU’lular

• PKU diyeti ve tedavisi ömür boyu sürmelidir.
• Diyetin bırakılması; dikkat dağınıklığı, davranış sorunları ve öğrenme güçlüğüne yol açabilir.

🧑 3) Yetişkin PKU Hastaları

• Eskiden diyet yalnızca çocuklukta önerilirdi; artık PKU’nun yaşam boyu tedavi gerektirdiği bilinmektedir.
• Diyet bırakılırsa depresyon, hafıza sorunları ve konsantrasyon bozukluğu görülebilir.

🤰 4) Gebelik Planlayan veya Gebe PKU’lu Kadınlar

• PKU’lu kadınlar gebelikten önce ve gebelik boyunca sıkı diyetle takip edilmelidir.
• Yüksek fenilalanin düzeyleri bebekte; kalp anomalileri, mikrosefali ve gelişme geriliği gibi maternal PKU sendromu bulgularına yol açabilir.

PKU taşıyıcılığı ne demek?

PKU taşıyıcılığı, Fenilketonüri (PKU) hastalığına yol açan genin bir kopyasını taşıyan, ancak hastalık belirtisi göstermeyen kişiler için kullanılan terimdir. PKU otozomal resesif kalıtılır; yani hastalığın ortaya çıkması için bireyin hem anneden hem babadan mutasyonlu geni alması gerekir.

PKU Nasıl Kalıtılır?

PKU, fenilalanin hidroksilaz (PAH) genindeki değişimlerden kaynaklanır. Her iki ebeveyn de taşıyıcı olduğunda olasılıklar:

Taşıyıcılık Nasıl Anlaşılır?

• Genetik analiz (PAH gen testi): Taşıyıcılığı saptamanın kesin yoludur.
• Aile öyküsü: Ailede PKU varsa, gebelik planı öncesinde genetik danışmanlık önerilir.
• Tarama programları: Yenidoğan taraması PKU’lu bebekleri saptar; ebeveyn taşıyıcılığını göstermez.

Kimler Testi Düşünmeli?

• Ailesinde PKU öyküsü olanlar
• Akraba evliliği planlayan/olan çiftler
• PKU’lu bireyin eşi veya nişanlısı

Yanlış Bilinenler

• “Taşıyıcılar hastalanır.” Yanlış. Taşıyıcılar genellikle belirti vermez.
• “Kan testiyle çıkar.” Klasik biyokimya testleriyle değil, genetik test ile anlaşılır.

PKU’lu bireyler çocuk sahibi olabilir mi?

Fenilketonüri (PKU) hastalığı olan bireyler çocuk sahibi olabilir. Ancak hem genetik aktarım açısından hem de gebelik sürecinde bazı özel noktalara dikkat edilmesi gerekir. Doğru takip ve tedaviyle sağlıklı gebelik ve sağlıklı bebek mümkündür.

👩‍🍼 PKU’lu Kadınlarda Gebelik

• PKU’lu kadınlar diyet tedavisine sıkı şekilde uymalıdır.
• Gebelikten önce fenilalanin düzeyleri hedef aralığa indirilmelidir.
• Gebelik sırasında fenilalanin yüksek olursa bebekte:
  • Kalp anomalileri
  • Büyüme geriliği
  • Mikrosefali (küçük baş yapısı)
  • Zeka geriliği
• Bu durum “maternal PKU sendromu” olarak bilinir. Düzenli takip ile önlenebilir.

👨 PKU’lu Erkeklerde Çocuk Sahibi Olma

• PKU’lu erkeklerin çocuk sahibi olması genellikle özel bir risk oluşturmaz.
• Babanın hasta ya da taşıyıcı olması durumunda annenin genetik durumu önemlidir.
• Anne de taşıyıcı ya da PKU’lu ise çocukta hastalık riski artar.

🧬 Genetik Aktarım

PKU, otozomal resesif kalıtılan bir hastalıktır. Bu nedenle:

• Eşlerden biri PKU’lu, diğeri sağlıklıysa: Çocukların hepsi taşıyıcı olur, hasta olmaz.
• Eşlerden biri PKU’lu, diğeri taşıyıcıysa: Her gebelikte %50 hasta, %50 taşıyıcı çocuk riski vardır.

PKU diyeti nasıl uygulanır?

Fenilketonüri (PKU) diyeti, hastalığın en temel ve ömür boyu sürdürülmesi gereken tedavisidir. Amaç, kanda fenilalanin seviyesini güvenli aralıkta tutarak beyin hasarını önlemektir.

🥗 1) Yüksek Proteinli Gıdalardan Kaçınma

• Et, tavuk, balık
• Yumurta, süt ve süt ürünleri
• Kurubaklagiller (mercimek, nohut, fasulye vb.)
• Kuruyemişler (fındık, ceviz, badem vb.)

Bu besinler fenilalanin açısından çok yüksektir ve PKU’lu bireylerde sınırlandırılmalıdır.

🍼 2) Özel Tıbbi Mamalar

PKU’lu bireylerin protein ihtiyacı, fenilalanin içermeyen veya çok düşük içeren özel aminoasit karışımları (medikal mamalar) ile karşılanır. Bu mamalar aynı zamanda vitamin ve mineral desteği de sağlar.

🍞 3) Düşük Proteinli Özel Ürünler

PKU’lu bireyler için özel üretilmiş düşük proteinli makarna, ekmek, un ve pirinç gibi gıdalar kullanılabilir. Enerji ihtiyacı bu ürünlerle, sebze ve meyvelerden sağlanır.

🚫 4) Aspartamdan Uzak Durma

Aspartan (E951) tatlandırıcısı fenilalanin içerir. Diyet içecekler, sakızlar ve bazı hazır yiyeceklerde bulunur; kesinlikle tüketilmemelidir.

🧪 5) Düzenli Takip ve Kişiselleştirme

• Her bireyin tolere edebileceği fenilalanin miktarı farklıdır.
• Diyet mutlaka düzenli kan testleri ile takip edilmelidir.
• Metabolizma uzmanı ve diyetisyen kontrolünde kişiye özel planlama yapılmalıdır.

Fenilalanin içermeyen gıdalar nelerdir?

Fenilketonüri (PKU) hastalarında diyetin en önemli parçası, fenilalanin açısından zengin besinleri kısıtlayıp fenilalanin içermeyen veya çok düşük içeren gıdaları tercih etmektir. Bu sayede kanda fenilalanin düzeyi güvenli aralıkta tutulur.

🍏 Sebzeler (düşük fenilalaninli)

• Salatalık
• Kabak
• Marul
• Domates
• Biber
• Havuç (sınırlı miktarda)
• Patates (sınırlı porsiyonlarla)

Not: Sebzeler genellikle düşük fenilalanin içerir, ancak porsiyon kontrolü gerekir.

🍎 Meyveler

• Elma
• Armut
• Üzüm
• Erik
• Şeftali
• Kavun
• Karpuz
• Çilek

Not: Meyveler protein açısından düşük oldukları için PKU diyetinde daha serbesttir.

🧈 Yağ ve Şeker Grubu (fenilalaninsiz)

• Zeytinyağı, ayçiçek yağı, mısırözü yağı
• Bitkisel margarin
• Şeker, bal, reçel
• Şekerleme (aspartamsız)

🥤 İçecekler

• Su
• Doğal meyve suları
• Bitki çayları (doktor/diyetisyen onayıyla)

🍞 Özel Düşük Proteinli Ürünler

PKU’lu bireyler için özel üretilmiş düşük proteinli:

• Ekmek
• Makarna
• Pirinç
• Un ürünleri

🚫 Kaçınılması Gereken Gıdalar

• Et, tavuk, balık
• Süt, yoğurt, peynir ve diğer süt ürünleri
• Yumurta
• Kurubaklagiller (nohut, mercimek, fasulye vb.)
• Kuruyemişler (fındık, ceviz, badem vb.)
• Soya ürünleri
• Aspartan (E951) içeren yiyecek ve içecekler

Fenilketonüri Hastalığı ile İlgili Sık Sorulan Sorular

Fenilketonüri (PKU), fenilalanin adlı amino asidin yeterince parçalanamadığı kalıtsal bir metabolik hastalıktır. Aşağıdaki SSS, aileler ve bakım verenler için en sık merak edilen konuları özetler.

1) PKU nedir?

PKU, fenilalanini parçalayan fenilalanin hidroksilaz enzimindeki bozukluk nedeniyle fenilalaninin kanda birikmesiyle giden kalıtsal bir hastalıktır.

2) PKU bulaşıcı mıdır?

Hayır. PKU bulaşıcı değildir; otozomal resesif kalıtımla nesillere aktarılır.

3) PKU nasıl teşhis edilir?

Doğumdan sonraki 48–72 saat içinde yapılan yenidoğan taraması (topuk kanı) ile saptanır. Şüpheli durumlarda kan aminoasit analizi ve gerekirse genetik test yapılır.

4) PKU’nun tedavisi var mı?

Kür sağlayan kesin bir tedavi yoktur; ancak ömür boyu düşük fenilalaninli diyet, özel tıbbi mamalar ve düzenli takip ile hastalık kontrol altına alınabilir.

5) PKU diyeti nasıl uygulanır?

Yüksek proteinli gıdalar sınırlandırılır (et, süt ürünleri, yumurta, baklagiller, kuruyemişler). Fenilalaninsiz/çok düşük fenilalaninli tıbbi mamalar ve düşük proteinli özel ürünler kullanılır. Diyet kişiye özel ayarlanır.

6) Hangi gıdalardan uzak durulmalı?

Et, tavuk, balık, yumurta, süt ürünleri, baklagiller, kuruyemişler ve aspartam (E951) içeren yiyecek/içecekler PKU’da kısıtlanır veya kaçınılır.

7) PKU taşıyıcılığı ne demektir?

Mutasyonlu genin tek kopyasını taşıyan, genellikle sağlıklı bireylerdir. İki taşıyıcı ebeveynin her gebeliğinde %25 hasta, %50 taşıyıcı, %25 sağlıklı çocuk olasılığı vardır.

8) PKU’lu bireyler çocuk sahibi olabilir mi?

Evet. Özellikle kadınlarda gebelik öncesi ve süresince fenilalanin düzeyi hedef aralıkta tutulmalı; maternal PKU riskini önlemek için sıkı diyet ve yakın takip gerekir. Genetik danışmanlık önerilir.

9) Türkiye’de PKU ne kadar yaygın?

Türkiye’de dünya ortalamasına kıyasla daha sık görülür ve yaklaşık her 4.000–5.000 bebekten biri PKU ile doğar.

10) PKU yaşam boyu sürer mi?

Evet. PKU ömür boyu yönetim gerektirir; diyetin bırakılması fenilalanin düzeylerinin hızla yükselmesine yol açabilir.

11) Spor ve okul yaşamı mümkün mü?

Evet. Diyet ve takip düzgün sürdürüldüğünde spor, okul ve sosyal yaşam mümkündür. Okul/çevre bilgilendirilmelidir.

12) Aspartam neden yasak?

Aspartan (E951) fenilalanin içerir. Diyet içecekler, sakızlar ve bazı “şekersiz” ürünlerde bulunabilir; etiket mutlaka kontrol edilmelidir.

13) PKU’lu bebeklerde anne sütü verilebilir mi?

Birçok bebekte, diyetisyen gözetiminde ve özel formüllerle ölçülü olmak kaydıyla anne sütü verilebilir.

14) Tedaviye kimler eşlik etmeli?

Metabolizma uzmanı hekim ve diyetisyen temel ekiptir. Gerektiğinde nöroloji, psikoloji ve sosyal hizmet desteği eklenir.

Uyarı: Bu SSS bilgilendirme amaçlıdır. Kişisel tanı ve tedavi için hekiminize ve diyetisyeninize başvurunuz.

Yasal Uyarı:

Bu içerik yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Bu yazı, Fenilketonüri (PKU Hastalığı) hakkında genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. İçeriğimizde yer alan bilgiler tıbbi bir teşhis, tedavi veya uzman görüşü yerine geçmez. Sağlık durumunuzla ilgili en doğru ve güncel bilgiyi almak için mutlaka bir doktora danışmalısınız. Yanlış anlaşılmalardan doğabilecek herhangi bir sorumluluk tarafımıza ait değildir.