Sedef Hastalığı Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri

Sedef hastalığı (psoriasis), cildin kendini yenileme sürecinin bozulmasıyla ortaya çıkan, kronik ve tekrarlayıcı bir deri hastalığıdır. Genellikle dirsekler, dizler, saçlı deri, sırt ve tırnaklar gibi bölgelerde, sınırları belirgin, kuru ve gümüş renginde pullarla kaplı kızarık plaklarla kendini gösterir. Bağışıklık sisteminin aşırı çalışması sonucu cilt hücreleri normalden çok daha hızlı üretilir, bu da tipik sedef lezyonlarına yol açar. Hastalık bulaşıcı değildir ancak hem fiziksel hem de psikolojik etkileriyle yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir. Sedef hastalığının kesin bir tedavisi bulunmamakla birlikte, ilaç tedavileri, kremler, ışık terapileri ve yaşam tarzı değişiklikleriyle kontrol altına alınabilir. Bu yazıda, sedef hastalığının nedenlerini, belirtilerini ve uygulanan güncel tedavi yöntemlerini detaylı olarak ele alacağız.

İÇİNDEKİLER

• Sedef hastalığı nedir ve nasıl bir cilt rahatsızlığıdır?
• Kaç tip sedef hastalığı vardır?
• Sedef hastalığına ne sebep olur?
• Sedef hastalığı nasıl anlaşılır?
• Sedef hastalığı zamanla nasıl ilerler?
• Sedef hastalığı tanısı nasıl konur?
• Sedef hastalığında uygulanan tedavi yöntemleri nelerdir?
• Psoriasis hastaları için beslenme önerileri
• Sedef hastalığı hakkında en çok merak edilenler

Sedef hastalığı nedir ve nasıl bir cilt rahatsızlığıdır?

Sedef hastalığı (psoriasis), cildin bağışıklık sistemine bağlı olarak normalden çok daha hızlı şekilde kendini yenilemesiyle ortaya çıkan, kronik (uzun süreli) ve iltihaplı bir cilt hastalığıdır. Bulaşıcı değildir, yani bir kişiden diğerine geçmez.

Sedef Hastalığı Nedir?

• Cilt hücreleri normalden 5-10 kat daha hızlı çoğalır, bu da cilt yüzeyinde kalın, pullu, kızarık plaklar oluşmasına neden olur.
• En sık dirsekler, dizler, saçlı deri, bel ve sırt, bazen de tırnaklar ve avuç içleri etkilenir.
• Hastalık dönemsel olarak alevlenip sakinleşebilir.

Nasıl Bir Cilt Rahatsızlığıdır?

• Otoimmün (bağışıklık sistemi kaynaklı) bir hastalıktır: Bağışıklık sistemi cilt hücrelerine karşı aşırı tepki verir.
• İltihaplıdır: Ciltte kaşıntı, kızarıklık ve iltihap belirtileri görülebilir.
• Çok çeşitli şekillerde görülebilir: Bazı kişilerde küçük döküntüler şeklinde, bazılarında ise tüm vücuda yayılabilecek şekilde ortaya çıkabilir.
• Bazen tırnakları veya eklemleri (psoriatik artrit) de etkileyebilir.

Kaç tip sedef hastalığı vardır?

Sedef hastalığı (psoriasis), klinik görünümlerine göre farklı alt tiplerde sınıflandırılır. Bu alt tipler, hastalığın vücudu nasıl etkilediğini, hangi bölgelerde görüldüğünü ve belirtilerin şiddetini belirler. Bazı kişilerde sadece tek bir tip görülürken, zaman içinde başka bir tipe de dönüşebilir.

1. Plak Tipi Sedef (Psoriasis Vulgaris) – En Yaygın Form

• Tüm vakaların %80-90’ında görülür.
• Kalınlaşmış, kızarık, üstü gümüş renkli pullarla kaplı plaklar oluşur.
• En sık: Dirsek, diz, saçlı deri, bel, sırt.

2. Damla Tipi Sedef (Guttat Psoriasis)

• Genellikle çocuklarda veya gençlerde görülür.
• Boğaz enfeksiyonu (beta mikrobu) sonrası ortaya çıkabilir.
• Vücutta yaygın, küçük, damla şeklinde kırmızı döküntüler oluşur.

3. Ters Sedef (Inverse Psoriasis)

• Koltuk altı, kasık, genital bölge ve göğüs altı gibi nemli kıvrımlarda görülür.
• Pullanma yoktur, düz, kırmızı ve parlak lezyonlarla karakterizedir.
• Terleme ve sürtünme ile şikâyet artabilir.

4. Püstüler Sedef (Pustüler Psoriasis)

• İltihaplı, içi beyaz-sarı sıvı dolu kabarcıklarla (püstül) seyreder.
• Tüm vücuda yayılabileceği gibi sadece el-ayak gibi bölgesel de olabilir.
• Nadirdir ama ağır ve acil müdahale gerektiren bir türdür.

5. Eritrodermik Sedef (Eritrodermik Psoriasis)

• En ciddi ama en nadir görülen türdür.
• Tüm vücut kızarır, pullanır ve iltihaplı hale gelir.
• Ateş, üşüme, halsizlik gibi sistemik belirtiler eşlik edebilir.
• Hastanede tedavi gerekebilir.

Sedef hastalığına ne sebep olur?

Sedef hastalığı (psoriasis), tam olarak neden ortaya çıktığı bilinmeyen, ancak bağışıklık sistemi bozukluğu, genetik yatkınlık ve çevresel tetikleyicilerin birlikte etkili olduğu kronik bir deri hastalığıdır. Vücudun kendi cilt hücrelerine karşı aşırı tepki vermesi sonucu oluşur.

1. Bağışıklık Sistemi Bozukluğu (Otoimmün Nedenler)

• Sedef hastalığında, bağışıklık sistemi yanlışlıkla sağlıklı cilt hücrelerine saldırır.
• Bu durum, cilt hücrelerinin normalden 5–10 kat hızlı yenilenmesine neden olur.

Sonuç: Deride kızarıklık, pullanma ve iltihap.

2. Genetik Yatkınlık

• Ailede sedef hastalığı öyküsü varsa risk artar.
• Sedef hastalarının yaklaşık %30’unda aile bireylerinde de hastalık bulunur.
• Ancak genetik geçiş tek başına yeterli değildir — tetikleyici faktörler gerekir.

3. Tetikleyici Dış Faktörler

Bazı durumlar sedef hastalığını ilk kez başlatabilir ya da alevlenmesine neden olabilir:

a) Stres

• Psikolojik stres, hastalığı başlatabilir veya var olan belirtileri kötüleştirebilir.

b) Enfeksiyonlar

• Özellikle boğaz enfeksiyonları (beta hemolitik streptokok), damla tipi sedefi tetikleyebilir.

c) Travma (Koebner Fenomeni)

• Ciltteki kesik, yanık, güneş yanığı gibi hasarlar sedef lezyonlarının o bölgede oluşmasına neden olabilir.

d) Bazı İlaçlar

• Lityum, beta blokerler (tansiyon ilaçları), antimalaryal ilaçlar, bazı ağrı kesiciler (NSAİİ) sedefi kötüleştirebilir.

e) Sigara ve Alkol

• Özellikle sigara içenlerde sedef riski artar.
• Alkol, hastalığın kontrolünü zorlaştırabilir.

f) Hormonal Değişiklikler

• Ergenlik, doğum, menopoz gibi dönemlerde hastalıkta artış görülebilir.

Sedef hastalığı nasıl anlaşılır?

Sedef hastalığı (psoriasis) genellikle ciltte görülen tipik belirtilerle tanınır. Ancak hastalığın tipi, şiddeti ve tutulduğu bölgeye göre görünümü değişebilir. Bu nedenle bazı vakalarda tanı koymak için dermatolojik muayene gerekir.

1. Ciltte Kalın, Kuru ve Pullu Lezyonlar (Plaklar)

• En sık görülen belirtidir.
• Kırmızı, kabarık ve üstü beyaz–gümüş rengi pullarla kaplı lezyonlar oluşur.
• Genellikle dirsekler, dizler, saçlı deri, sırt ve bel bölgesinde görülür.
• Lezyonlar kaşıntılı veya acı verici olabilir.

2. Kaşıntı, Yanma veya Ağrı

• Özellikle iltihaplı bölgelerde kaşıntı hissi yaygındır.
• Çatlayan plaklar ağrılı olabilir ve bazen kanayabilir.

3. Saçlı Deride Kepek Benzeri Görünüm

• Sedef saçlı deride yoğun kepeklenme ile kendini gösterebilir.
• Kepekten farklı olarak kızarıklık ve kalınlaşmış deri de eşlik eder.

4. Tırnak Değişiklikleri

Sedef hastalarının yaklaşık %50’sinde tırnak tutulumu görülür.

Belirtiler:

• Çukurlu tırnaklar (nokta şeklinde çökükler)
• Sarımsı renk değişiklikleri
• Tırnak kalınlaşması, çatlama, ayrılma (onykolizis)

5. Eklemlerde Ağrı ve Sertlik (Psoriatik Artrit)

Sedef hastalarının yaklaşık %20–30’unda eklem tutulumu olabilir.

Özellikle parmak eklemleri, el ve ayak bileklerinde:

• Şişlik,
• Sertlik,
• Hareket kısıtlılığı görülebilir.

6. Kıvrım Yerlerinde Kızarıklık (Ters Sedef)

• Koltuk altı, kasık, göğüs altı gibi bölgelerde pullu olmayan, düz ve kırmızı plaklar görülür.
• Nemli bölgelerde daha fazla tahriş oluşabilir.

Sedef hastalığı zamanla nasıl ilerler?

Sedef hastalığı (psoriasis), kronik (uzun süreli) ve dalgalı seyirli bir cilt hastalığıdır. Yani zaman içinde alevlenme (atak) ve yatışma (remisyon) dönemleriyle ilerler. Her hastada farklı şekilde seyreder; bazen yıllarca sessiz kalabilirken, bazı hastalarda sık sık alevlenebilir.

1. İlk Başlangıç

• Genellikle 20–40 yaş arasında başlar, ancak her yaşta görülebilir.
• Başlangıçta birkaç küçük döküntüyle başlayabilir (örneğin dirsekte veya saçlı deride).

2. Alevlenme ve Yatışma Dönemleri

• Hastalık genellikle dönemsel olarak artar ve azalır.
• Stres, enfeksiyon, bazı ilaçlar, hormon değişimleri veya iklim koşulları atakları tetikleyebilir.
• Alevlenmelerde yeni plaklar oluşur, mevcut lezyonlar genişleyebilir.
• Yatışma döneminde plaklar azalır veya tamamen kaybolabilir.

3. Yayılarak İlerlemesi

• Uygun tedavi alınmazsa plaklar daha geniş alanlara yayılabilir.
• Hafif formdan orta-ağır forma geçiş olabilir.
• El, ayak, sırt, saçlı deri gibi bölgeler art arda etkilenebilir.

4. Tırnak ve Eklemlerin Tutulması (İleri Dönem)

• Hastalığın ilerlemesiyle tırnak değişiklikleri veya eklem ağrıları (psoriatik artrit) gelişebilir.
• Parmaklarda şekil bozukluğu, sabah sertliği gibi bulgular olabilir.
• Bu durum erken fark edilip tedavi edilmezse kalıcı eklem hasarına neden olabilir.

5. Nadir Ama Ciddi Türlere Dönüşebilir

Çok nadir durumlarda sedef:

• Püstüler sedefe (iltihaplı kabarcıklarla seyreder)
• Eritrodermik sedefe (tüm vücudu saran kızarıklık ve pullanma) dönüşebilir.

Bu tipler acil müdahale gerektirir, hastaneye yatış gerekebilir.

Sedef hastalığı tanısı nasıl konur?

Sedef hastalığı (psoriasis) tanısı, genellikle dermatoloji uzmanı tarafından yapılan klinik değerlendirme ile konur. Yani çoğu zaman hastalığın dış görünümü, yaygınlığı ve hastanın öyküsü tanı koymak için yeterlidir. Nadiren cilt biyopsisi gibi ek testlere ihtiyaç duyulabilir.

1. Hasta Öyküsü (Anamnez)

• Ne zamandır var?
• İlk nerede başladı?
• Ailede benzer hastalık var mı?
• Kaşıntı, yanma gibi şikayetler var mı?
• Stres, enfeksiyon, ilaç kullanımı sonrası mı başladı?

2. Fiziksel Muayene (Cilt ve Tırnak İncelemesi)

Lezyonların şekli, yeri, rengi ve dağılımı incelenir.

Tipik sedef belirtileri:

• Kırmızı, kalınlaşmış ve üzeri gümüş renkli pullarla kaplı plaklar
• Dirsek, diz, saçlı deri, bel, sırt gibi bölgelerde yerleşim
• Tırnak çukurcukları, tırnak ayrılması veya sararma

Bazı durumlarda psoriatik artrit şüphesiyle eklemler de muayene edilir.

3. Cilt Biyopsisi (Gerekirse)

• Tanı kesin değilse veya hastalık başka cilt rahatsızlıklarıyla (egzama, mantar, liken planus gibi) karışıyorsa yapılır.
• Lokal anestezi ile küçük bir deri örneği alınır ve mikroskop altında incelenir.
• Sedefe özgü hücresel değişiklikler (örn. epidermal kalınlaşma, parakeratoz) değerlendirilir.

4. Kan Testleri (Yardımcı Ama Tanı Koydurucu Değil)

• CRP, sedim, lökosit gibi değerler iltihap düzeyini gösterebilir.
• Psoriatik artritte romatolojik testler istenebilir.
• Tedavi öncesi karaciğer, böbrek fonksiyonları ve kan şekeri ölçümleri yapılabilir.

5. Evreleme ve Yaygınlık Değerlendirmesi

Sedef hastalığının şiddeti şu şekilde sınıflandırılır:

• Hafif: Vücut yüzeyinin < %3’ü
• Orta: %3–10 arası
• Ağır: > %10 veya hassas bölgelerde yaygınlık varsa (yüz, eller, genital bölge)

Sedef hastalığında uygulanan tedavi yöntemleri nelerdir?

Sedef hastalığı (psoriasis) tamamen geçmese de, uygun tedaviyle belirtileri azaltılabilir, ataklar kontrol altına alınabilir ve yaşam kalitesi önemli ölçüde artırılabilir. Tedavi seçimi; hastalığın tipi, yaygınlığı, şiddeti ve hastanın genel sağlık durumuna göre belirlenir.

1. Topikal (Yüzeysel) Tedaviler

Hafif ve sınırlı sedef vakalarında ilk tercih edilir.

Kullanılan Kremler ve Merhemler:

• Kortizonlu kremler (steroidler): İltihabı azaltır, kaşıntıyı hafifletir.
• D vitamini analogları (kalsipotriol): Hücre çoğalmasını yavaşlatır.
• Katran ve salisilik asitli kremler: Pullanmaları azaltır.
• Nemlendiriciler: Kuruluğu ve kaşıntıyı önler, bariyer oluşturur.

2. Fototerapi (Işık Tedavisi)

Orta şiddetli ve yaygın sedefte kullanılır. Dermatoloji uzmanı gözetiminde uygulanmalıdır.

Fototerapi Türleri:

• UVB Fototerapi: En yaygın yöntem. Haftada birkaç seans uygulanır.
• PUVA (Psoralen + UVA): Daha derin etki için kullanılır, ilaçla birlikte verilir.
• Dar bant UVB: Yan etki riski daha düşüktür, tercih edilen ışıktır.

3. Sistemik (Ağızdan veya Enjeksiyonla) Tedaviler

Orta-ağır sedef hastalarında kullanılır. Tüm vücuda etki eder; daha ciddi formlar için uygundur.

Klasik Sistemik İlaçlar:

• Methotrexate: Hücre yenilenmesini yavaşlatır.
• Acitretin (A vitamini türevi): Deri kalınlaşmasını azaltır.
• Ciklosporin: Bağışıklık sistemini baskılar.

⚠️ Bu ilaçlar karaciğer, böbrek ve kan değerlerini etkileyebilir, düzenli kontrol gerekir.

4. Biyolojik Tedaviler (Yeni Nesil)

Ağır ve dirençli vakalarda veya psoriatik artritte tercih edilir. Bağışıklık sisteminin belirli bileşenlerini hedef alır.

Kullanılan Biyolojik İlaçlar:

• TNF-alfa inhibitörleri (adalimumab, etanercept)
• IL-17, IL-23 inhibitörleri (secukinumab, ustekinumab, guselkumab)

Enjeksiyon yoluyla uygulanır. Etkinlikleri yüksektir, ancak pahalı ve özel takiple kullanılır.

5. Destekleyici ve Alternatif Yöntemler

• Stres yönetimi: Yoga, meditasyon, nefes egzersizleri faydalı olabilir.
• Beslenme: Şekerli ve işlenmiş gıdalardan uzak durmak, omega-3 alımını artırmak önerilir.
• Sigara ve alkolden uzak durmak, hastalığın kontrolüne yardımcı olur.

Psoriasis hastaları için beslenme önerileri

Sedef hastalığı (psoriasis) bir bağışıklık sistemi hastalığı olduğu için, beslenme alışkanlıkları hastalığın alevlenmesini tetikleyebilir ya da yatıştırabilir. Doğru beslenme; hem bağışıklık dengesini destekler, hem de ciltteki iltihaplanmayı azaltmaya yardımcı olur.

1. İltihap Giderici (Anti-inflamatuar) Besinler Tüketin

Omega-3 yağ asitleri:

Somon, sardalya, uskumru, ceviz, keten tohumu
Hücre yenilenmesini destekler, iltihabı azaltır.

Zeytinyağı (soğuk sıkım):

Güçlü doğal antioksidandır.

Yeşil yapraklı sebzeler:

Ispanak, roka, pazı, brokoli
Bağışıklığı dengeler.

Renkli meyve ve sebzeler:

Yaban mersini, nar, havuç, pancar
Antioksidan içerikleri sayesinde cilt hücrelerini korur.

2. Alevlenmeyi Tetikleyebilecek Gıdalardan Uzak Durun

• Kırmızı et ve işlenmiş etler
• Şekerli gıdalar ve rafine karbonhidratlar
• Süt ve süt ürünleri (bazı hastalarda)
• Alkol
• Kızartmalar ve trans yağ içeren ürünler

3. Yeterli Su İçin

Günde en az 2–2.5 litre su, cilt hücrelerinin yenilenmesine ve nem dengesinin korunmasına yardımcı olur.

4. Kafein ve Asitli İçecekleri Azaltın

• Aşırı kahve, çay ve gazlı içecekler bazı hastalarda tetikleyici olabilir.
• Yerine: Bitki çayları (papatya, ıhlamur, rezene) tercih edilebilir.

5. Glutensiz Beslenme (Bazı Hastalarda Faydalı Olabilir)

• Gluten hassasiyeti olan sedef hastalarında glutensiz diyet belirtileri hafifletebilir.
• Gluten: Buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunur.

Sedef hastalığı hakkında en çok merak edilenler

1. Sedef hastalığı bulaşıcı mıdır?

Hayır. Sedef hastalığı kesinlikle bulaşıcı değildir. Dokunmakla, aynı eşyayı kullanmakla ya da yakın temasla geçmez.

2. Sedef hastalığı tamamen geçer mi?

Hayır. Kronik bir hastalıktır, ancak doğru tedaviyle uzun süreli kontrol altına alınabilir ve ataklar azaltılabilir. Bazı kişilerde hastalık yıllarca hiç nüks etmez.

3. Sedef hastalığı neden olur?

Bağışıklık sistemi, genetik yatkınlık ve tetikleyici faktörlerin (stres, enfeksiyon, ilaçlar) birleşimiyle ortaya çıkar. Otoimmün bir hastalıktır.

4. Hangi yaşlarda görülür?

Her yaşta görülebilir ama en sık 20–40 yaş arası başlar. Genetik yatkınlığı olanlarda daha erken yaşlarda da ortaya çıkabilir.

5. Sedef hastalığı sadece deride mi görülür?

Hayır. Ciltte plaklar şeklinde belirti verse de, tırnaklarda ve eklemlerde (psoriatik artrit) de ortaya çıkabilir.

6. Stres sedefi tetikler mi?

Evet. Stres, hem yeni lezyonları başlatabilir hem de mevcut sedefi alevlendirebilir. Stres yönetimi, tedavinin önemli bir parçasıdır.

7. Sedef hastaları güneşe çıkabilir mi?

Evet, ama kontrollü şekilde. Güneş ışığı (özellikle UVB) hafif–orta düzeyde sedefi iyileştirebilir, ancak aşırı güneş yanığı yeni lezyonlara neden olabilir.

8. Sedef hastalığı kansere dönüşür mü?

Hayır. Sedef hastalığı doğrudan kansere yol açmaz. Ancak bağışıklık sistemini baskılayan bazı tedaviler riskli gruplarda dikkatli kullanılmalıdır.

9. Beslenme sedef hastalığını etkiler mi?

Evet. Bazı gıdalar (şeker, işlenmiş et, alkol) alevlenmeleri artırabilir. Omega-3, sebze-meyve ve lifli besinler iltihabı azaltıcı etkiler gösterebilir.

10. Sedef hastalığı kalıtsal mıdır?

Kısmen. Ailede varsa görülme riski artar ama tek başına genetik sedefe yol açmaz. Genetik yatkınlıkla birlikte tetikleyici faktörler de gereklidir.

Yasal Uyarı:

Bu içerik yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Bu yazı, Sedef hastalığı hakkında genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. İçeriğimizde yer alan bilgiler tıbbi bir teşhis, tedavi veya uzman görüşü yerine geçmez. Sağlık durumunuzla ilgili en doğru ve güncel bilgiyi almak için mutlaka bir doktora danışmalısınız. Yanlış anlaşılmalardan doğabilecek herhangi bir sorumluluk tarafımıza ait değildir.