Gizli Şeker (Prediyabet) Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri

Gizli şeker (prediyabet), kan şekeri düzeylerinin normal ile diyabet aralığı arasında seyrettiği ve tip 2 diyabete ilerleme riskinin arttığı bir durumdur. Çoğu kişide belirti olmaz; bazen yorgunluk, sık acıkma, sık idrara çıkma ve susama gibi belirsiz yakınmalar görülebilir. Fazla kilo ve bel çevresi, hareketsizlik, ailede diyabet öyküsü, hipertansiyon/kolesterol yüksekliği, gebelik diyabeti ve PCOS başlıca risk faktörleridir. Tanı; açlık glukozu, HbA1c ve 75 g OGTT ile konur (yaklaşık açlık glukozu 100–125 mg/dL, HbA1c %5,7–6,4, OGTT 2. saat 140–199 mg/dL). Tedavide temel hedef diyabete ilerlemeyi durdurmaktır: Akdeniz tipi dengeli beslenme, haftada en az 150 dakika orta yoğunlukta aktivite, %5–10 ağırlık kaybı, sigara bırakma ve düzenli doktor takibi esastır; bazı yüksek riskli bireylerde hekim kararıyla metformin düşünülebilir.

İÇİNDEKİLER

• Gizli Şeker (Prediyabet) Nedir?
• Gizli Şeker (Prediyabet) Neden Olur?
• Gizli Şeker (Prediyabet) Belirtileri Nelerdir?
• Gizli Şeker Hastalığının Tanısı Nasıl Konulur?
• Gizli Şeker Tedavisi Nasıl Yapılır?
• Gizli Şeker (Prediyabet) Hakkında Sık Sorulan Sorular

Gizli Şeker (Prediyabet) Nedir?

Gizli şeker (prediyabet), kan şekeri düzeylerinin normalden yüksek ama diyabet tanısı koyduracak kadar yüksek olmadığı ara durumdur. Tıpta “bozulmuş açlık glukozu (IFG)” ve/veya “bozulmuş glukoz toleransı (IGT)” olarak da anılır. Tedavi edilmezse tip 2 diyabete ve kalp-damar hastalıklarına ilerleme riski artar.

Tanı Ölçütleri (Özet)

• Açlık plazma glukozu: 100–125 mg/dL
• HbA1c: %5,7–6,4
• 75 g OGTT 2. saat glukoz: 140–199 mg/dL

*Bu aralıklardan herhangi birinin sağlanması prediyabet açısından anlamlıdır. Kesin değerlendirme için doktor kontrolü gerekir.

Risk Faktörleri

• Fazla kilo/obezite, geniş bel çevresi
• Fiziksel inaktivite
• Ailede tip 2 diyabet öyküsü
• 45 yaş ve üzeri
• Gebelik diyabeti öyküsü, PCOS, hipertansiyon/kolesterol yüksekliği

Nasıl Yönetilir? (Tedavi)

• Beslenme: Akdeniz tipi/denge­li plan; işlenmiş ve şekerli gıdaları azaltın.
• Hareket: Haftada en az 150 dk orta yoğunlukta aktivite + 2 gün direnç egzersizi.
• Kilo yönetimi: %5–10 ağırlık kaybı, glukozu belirgin düşürür.
• Alışkanlıklar: Sigarayı bırakın, uykuyu düzene sokun, alkolü sınırlayın.
• İlaç: Yüksek riskli bazı bireylerde hekim kararıyla metformin düşünülebilir.
• Takip: 3–6 ayda bir yaşam tarzı gözdenirme; en az yılda 1 kez HbA1c/açlık glukozu kontrolü.

Gizli Şeker (Prediyabet) Neden Olur?

Gizli şeker (prediyabet), kan şekerinin normalden yüksek ama diyabet tanısı için yeterince yüksek olmadığı ara durumdur. Temelde iki süreç etkilidir: hücrelerin insüline verdiği yanıtın azalması (insülin direnci) ve pankreastaki beta hücrelerinin zamanla yorulması (insülin salgısında yetmezlik).

🧩 Tetikleyen Başlıca Nedenler / Risk Etkenleri

• Fazla kilo ve karın (visseral) yağlanması
• Hareketsizlik, uzun süre oturarak çalışma
• Ailede tip 2 diyabet öyküsü, genetik yatkınlık
• Yaşın ilerlemesi (özellikle ≥45)
• Gebelik diyabeti (GDM) öyküsü, PCOS
• Uyku bozuklukları (uyku apnesi, yetersiz uyku), kronik stres
• Dengesiz beslenme: Rafine karbonhidrat/şekerli içecek, ultra-işlenmiş gıdaların fazlalığı; lif ve protein azlığı
• Sigara ve aşırı alkol
• Metabolik sendrom bileşenleri: hipertansiyon, dislipidemi, yağlı karaciğer (NAFLD)
• Bazı ilaçlar: Kortikosteroidler, bazı atipik antipsikotikler, bazı immünsupresanlar
• Endokrin hastalıklar: Cushing sendromu, akromegali, hipertiroidi vb.

👥 Kimlerde Daha Sık?

• BKİ yüksek ve bel çevresi geniş olanlar
• Ailesinde diyabet bulunanlar
• Daha önce GDM geçiren veya 4 kg’dan ağır bebek doğuran kadınlar
• PCOS’u olanlar
• Hareketsiz yaşam sürenler, gece uykusu düzensiz olanlar

✅ Ne Yapmalı? (Kısa Öneriler)

• Beslenme: Akdeniz tipi/dengeli plan; rafine şeker ve işlenmiş gıdaları azaltın, lif ve protein artırın.
• Hareket: Haftada en az 150 dk orta yoğunlukta aktivite + haftada 2 gün direnç egzersizi.
• Kilo yönetimi: %5–10 ağırlık kaybı glukozu belirgin iyileştirir.
• Uyku & stres: Düzenli uyku, stres yönetimi.
• Takip: Doktor önerisine göre periyodik açlık glukozu/HbA1c kontrolleri.
• İlaç: Yüksek riskli bireylerde hekim kararıyla metformin düşünülebilir.

Gizli Şeker (Prediyabet) Belirtileri Nelerdir?

Gizli şeker (prediyabet) çoğu zaman belirti vermez. Yine de bazı kişilerde, kan şekerindeki dalgalanmalara bağlı erken uyarı işaretleri görülebilir. Aşağıdaki bulgular özgül değildir; benzer şikâyetler başka durumlarda da ortaya çıkabilir.

En Sık Belirtiler

• Yorgunluk ve halsizlik
• Öğünlerden sonra aşırı uyku hali, konsantrasyon güçlüğü
• Artmış susama ve gece idrara kalkma (noktüri)
• Artan açlık/tatlı isteği, öğünler arası sinirlilik/titreme
• Bulanık görme (geçici ataklar şeklinde)
• Kilo artışı ve özellikle bel çevresinde yağlanma

Cilt ve Diğer İpuçları (İnsülin Direnci)

• Acanthosis nigricans: Boyun, koltuk altı, kasıkta koyu–kadifemsi alanlar
• Cilt etiketleri (skin tags)
• Karaciğer yağlanması ile ilişkili karın çevresinde artış

Kadınlarda Sık Eşlik Eden Durumlar

• Adet düzensizliği / PCOS bulguları
• Gebelik diyabeti (GDM) öyküsü sonrası kalıcı risk

Ne Zaman Doktora Başvurmalı?

• Fazla kilo, geniş bel çevresi, ailede diyabet öyküsü, 45 yaş+, hipertansiyon/kolesterol yüksekliği varsa
• Yukarıdaki yakınmalar haftalar–aylar içinde tekrarlıyorsa
• Son ölçümlerde açlık şekeri veya HbA1c sınırda/yüksek bulunduysa

Gizli Şeker Hastalığının Tanısı Nasıl Konulur?

Prediyabet tanısı, kan şekeri değerlerinin normal ile diyabet aralığı arasında bulunmasıyla konur. Değerlendirme; risk sorgulaması, laboratuvar testleri ve gerektiğinde testlerin tekrarı/doğrulanması adımlarını içerir.

Adım Adım Tanı Yaklaşımı

1. Risk değerlendirmesi: Fazla kilo/obezite, geniş bel çevresi, ailede tip 2 diyabet, 45 yaş ve üzeri, hipertansiyon/dislipidemi, PCOS veya gebelik diyabeti öyküsü gibi durumlarda tarama yapılır.
2. İlk test seçimi: Pratikte çoğunlukla FPG veya HbA1c ile başlanır; gerektiğinde OGTT ile doğrulanır.
3. Sınırda/uyuşmayan sonuçlar: Değerler sınırdaysa ya da testler birbiriyle uyuşmuyorsa, aynı test tekrar edilir veya farklı bir testle doğrulama yapılır.
4. Diyabetten ayırım: FPG ≥126 mg/dL, OGTT 2. saat ≥200 mg/dL veya HbA1c ≥%6,5 diyabeti düşündürür ve ayrı değerlendirilir.

Kimler Test Edilmeli?

• 35–45 yaş ve üzeri erişkinler (özellikle fazla kilolu/obez)
• Daha genç olup risk faktörü bulunanlar (aile öyküsü, GDM, PCOS, hipertansiyon, dislipidemi, sedanter yaşam vb.)

Test Sıklığı

• Sonuç normal ise genellikle 3 yılda bir tekrar tarama
• Prediyabet saptanırsa yılda en az 1 kez izlem (FPG/HbA1c) ve yaşam tarzı müdahalelerinin gözden geçirilmesi

Özel Durumlarda Dikkat

• HbA1c, anemi/hemoglobinopati, ileri böbrek/karaciğer hastalığı gibi durumlarda yanıltıcı olabilir; bu kişilerde FPG/OGTT tercih edilebilir.
• Ev tipi glukometre okumaları tanı için yeterli değildir; tanı venöz plazma örnekleriyle konur.

Gizli Şeker Tedavisi Nasıl Yapılır?

Prediyabet tedavisinin temel amacı; kan şekerini normale yaklaştırmak, tip 2 diyabete ilerlemeyi durdurmak ve kalp-damar riskini azaltmaktır. Tedavi kişiye özeldir; yaşam tarzı değişiklikleri birinci basamaktır, gerektiğinde ilaç tedavisi eklenir.

1) Yaşam Tarzı Değişiklikleri (Birinci Basamak)

• Beslenme: Akdeniz tipi/dengeli plan; sebze, tam tahıl, bakliyat, kuruyemiş, zeytinyağı. Şekerli içecekler ve beyaz unlu ürünleri kısıtla.
• Porsiyon ve ritim: Düzenli öğün, akşam geç atıştırmayı azalt, tabak yarısı sebze.
• Fiziksel aktivite: Tüm güne yayılmış adım sayısı + haftada 2 gün kuvvet (ev egzersiz bantları/serbest ağırlık).
• Uyku & stres: 7–9 saat kaliteli uyku; stres yönetimi (nefes, yürüyüş, meditasyon).
• Alışkanlıklar: Sigara bırak, alkolü sınırla.

2) İlaç Tedavisi (Seçilmiş Vakalar)

Yüksek riskli bazı kişilerde hekim metformin önerebilir (ör. BKİ ≥35 kg/m², 60 yaş altı, gebelik diyabeti öyküsü olanlar). İlaç kararı; böbrek fonksiyonu, eşlik eden hastalıklar ve yan etki profili gözetilerek doktor tarafından verilir.

3) Eşlik Eden Risklerin Yönetimi

• Tansiyon ve lipidler: Hedef değerlere inmek için yaşam tarzı ± ilaçlar
• Karaciğer yağlanması/uyku apnesi: Gerekli ise değerlendirme ve tedavi
• PCOS/gebelik planı: Kadın doğum ve endokrinoloji ile ortak izlem

4) İzlem ve Hedefler

• Laboratuvar: En az yılda 1 kez HbA1c veya açlık glukozu; yaşam tarzı değişikliği yapılıyorsa 3–6 ayda ara kontrol.
• Kilo ve bel çevresi: Aylık takip; küçük ama sürdürülebilir kayıp hedefle.
• Kan basıncı & lipidler: Hekimin önerdiği aralıklarla kontrol.

Günlük Hayata Uygulanabilir Mini Plan

1. Tabağını düzenle: 1/2 sebze, 1/4 protein (balık/tavuk/bitkisel), 1/4 tam tahıl.
2. İçecek değişimi: Şekerli içecek yerine su/şekersiz çay.
3. 30 dk yürüyüş: Her gün; ayrılamıyorsa 3×10 dk.
4. 2 gün direnç: Evde vücut ağırlığı veya bant egzersizleri.

Gizli Şeker (Prediyabet) Hakkında Sık Sorulan Sorular

1) Prediyabet (gizli şeker) nedir?

Kan şekeri değerlerinin normalden yüksek ama diyabet tanısı koyduracak kadar yüksek olmadığı ara durumdur (IFG/IGT).

2) Belirtileri var mıdır?

Çoğu kişide belirti yoktur. Yorgunluk, öğün sonrası uyku hali, artan susama ve idrara çıkma gibi silik yakınmalar olabilir.

3) Kimler risk altındadır?

Fazla kilo/obezite, geniş bel çevresi, 45 yaş ve üzeri, ailede tip 2 diyabet, hareketsizlik, hipertansiyon/dislipidemi, PCOS, gebelik diyabeti öyküsü.

4) Tanı nasıl konur?

Açlık glukozu 100–125 mg/dL, HbA1c %5,7–6,4, 75 g OGTT 2. saat 140–199 mg/dL aralığı prediyabeti destekler.

5) Hangi test daha iyi?

Pratikte FPG veya HbA1c ile başlanır; gerekirse OGTT ile doğrulanır. Sınırda veya uyumsuz sonuçlarda test tekrarı yapılır.

6) Ne sıklıkla kontrol edilmeli?

Prediyabette en az yılda 1 kez (gerekirse 3–6 ayda bir) açlık glukozu/HbA1c kontrolü önerilir.

7) Diyabete dönüşür mü?

Evet. Müdahale edilmezse yıllık yaklaşık %5–10 ilerleme riski vardır. Yaşam tarzı değişikliği bu riski belirgin azaltır.

8) Geri döndürülebilir mi?

%5–10 kilo kaybı, düzenli egzersiz ve dengeli beslenmeyle glukoz değerleri normale dönebilir veya uzun süre stabil kalabilir.

9) Nasıl beslenmeli?

Akdeniz tipi: sebze, tam tahıl, bakliyat, sağlıklı yağlar. Şekerli içecekler ve beyaz unlu ürünleri kısıtlayın; porsiyon kontrolü yapın.

10) Hangi egzersiz önerilir?

Haftada en az 150 dk orta yoğunlukta aerobik aktivite (tempolu yürüyüş vb.) + haftada 2 gün direnç egzersizi.

11) İlaç gerekir mi?

Yüksek riskli kişilerde hekim metformin önerebilir (BKİ ≥35, 60 yaş altı, GDM öyküsü vb.). Karar bireyseldir.

12) Evde glukometre ile takip yeterli mi?

Tanı için yeterli değildir; laboratuvar (venöz) ölçümleri esastır. Ev ölçümleri yaşam tarzı etkisini izlemeye yardımcı olabilir.

13) Prediyabet kalp-damar riskini artırır mı?

Evet. Tansiyon, lipidler ve karaciğer yağlanması açısından değerlendirme ve izlem önerilir.

14) Hangi doktora gidilmeli?

Önce aile hekimi/İç Hastalıkları; gerektiğinde Endokrinoloji bölümüne yönlendirme yapılır.

Yasal Uyarı:

Bu içerik yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Bu yazı, Gizli Şeker (Prediyabet) hakkında genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. İçeriğimizde yer alan bilgiler tıbbi bir teşhis, tedavi veya uzman görüşü yerine geçmez. Sağlık durumunuzla ilgili en doğru ve güncel bilgiyi almak için mutlaka bir doktora danışmalısınız. Yanlış anlaşılmalardan doğabilecek herhangi bir sorumluluk tarafımıza ait değildir.