Multipl Miyelom Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri

Multipl miyelom, kemik iliğinde bulunan ve antikor üreten plazma hücrelerinin kontrolsüz çoğalmasıyla oluşan bir kan kanseridir. Anormal plazma hücreleri, kemik iliğinin sağlıklı hücrelerini baskılayabilir ve kanda/idrarda M proteini denilen anormal antikor parçacıklarının birikmesine yol açabilir. Bu süreç; kemik erimesi ve kırıklar, kansızlık, böbrek fonksiyonlarında bozulma ve kalsiyum yüksekliği gibi sorunlara neden olabilir.

İÇİNDEKİLER

• Multipl miyelom nedir?
• Multipl miyeloma yol açan etkenler nelerdir?
• Kimler multipl miyelom açısından daha fazla risk altındadır?
• Multipl miyelom belirtileri nelerdir?
• Evreye göre multipl miyelomda hangi bulgular öne çıkar?
• Multipl miyelom hastalığı tanısı nasıl konulur?
• Multipl miyelomun tedavi yöntemleri nelerdir?
• Multipl miyelomdan korunmak için neler yapmak gerekir?
• Multipl miyelom hakkında sık sorulan sorular

Multipl miyelom nedir?

hematolojik kanserdir. Anormal plazma hücreleri tek tip antikor ya da antikor parçası
(monoklonal protein – “M proteini”) üretir ve kemik iliğini doldurarak normal kan yapımını bozar.

• Sık sonuçlar: Kansızlık, bağışıklıkta zayıflama (sık enfeksiyon), kemik erimesi/kırıklar.
• Metabolik etkiler: Kalsiyum yüksekliği; böbrek fonksiyon bozukluğu.
• Kimlerde? Çoğunlukla ileri yaşlarda görülür.

Multipl miyeloma yol açan etkenler nelerdir?

Multipl miyelomun tek bir nedeni yoktur; ancak bazı risk faktörleri hastalığın ortaya çıkma olasılığını artırır.
Aşağıdaki başlıklar en çok kabul gören ve araştırılmış etkenleri özetler.

1) Demografik ve Kalıtsal Etkenler

• Yaş: Risk ileri yaşla belirgin artar (çoğunlukla 60+).
• Cinsiyet: Erkeklerde bir miktar daha sık görülebilir.
• Aile öyküsü: Birinci derece akrabalarda plazma hücre hastalığı öyküsü riski artırabilir.
• Irksal eğilim: Bazı popülasyonlarda görülme sıklığı daha yüksektir.

2) Tıbbi Öncüller ve Klinik Durumlar

• MGUS (Belirsiz Önemi Olan Monoklonal Gammopati): Multipl miyelom için en önemli öncü durumdur.
• Smoldering (Alevlenmeyen) miyelom: Yakın izlem gerektiren ara durum.
• Soliter plazmasitom: Tek odaklı plazma hücre tümörü miyeloma ilerleyebilir.
• Bağışıklık düzensizlikleri/enfeksiyonlar: Bazı otoimmün durumlar ve kronik enfeksiyonlarla ilişki bildirilmektedir.

3) Çevresel ve Mesleki Maruziyetler

• İyonizan radyasyon: Yüksek doz/uzun süreli maruziyet risk oluşturabilir.
• Kimyasallar: Bazı tarım ilaçları, petrol türevleri ve organik çözücülere kronik maruziyet.
• Toz ve duman: Belirli endüstrilerde (ör. odun tozu) uzun süreli maruziyetlerle ilişki bildirilmiştir.

4) Yaşam Tarzı ve Metabolik Etkenler

• Obezite ve metabolik sendrom: Riskte artışla ilişkilendirilmiştir.
• Fiziksel inaktivite ve genel kardiyometabolik riskler: Hastalık yükünü etkileyebilir.

Kimler multipl miyelom açısından daha fazla risk altındadır?

Multipl miyelom için tek bir neden yoktur; ancak bazı gruplarda hastalığın görülme olasılığı
istatistiksel olarak daha yüksektir. Aşağıdaki başlıklar, literatürde en sık ilişkilendirilen
risk gruplarını özetler.

1) Demografik ve Ailevi Faktörler

• İleri yaş: Risk yaşla birlikte artar; olguların çoğu 60 yaş ve üzerinde görülür.
• Cinsiyet: Erkeklerde biraz daha sık bildirilmektedir.
• Aile öyküsü: Birinci derece akrabada plazma hücre hastalığı/miyelom varlığı riski artırabilir.
• Popülasyon farkı: Bazı etnik/popülasyon gruplarında görülme sıklığı daha yüksektir.

2) Tıbbi Öncül Durumlar

• MGUS (Belirsiz Önemi Olan Monoklonal Gammopati): Miyelom için en önemli öncü tablo.
• Smoldering (alevlenmeyen) miyelom: Yakın izlem gerektiren, ilerleme riski taşıyan ara durum.
• Soliter plazmasitom: Tek odaklı plazma hücre tümörü ilerleyebilir.

3) Çevresel ve Mesleki Maruziyetler

• İyonizan radyasyon: Yüksek doz/uzun süreli maruziyet ile ilişkilendirilmiştir.
• Kimyasal ajanlar: Bazı tarım ilaçları (pestisitler), petrol türevleri ve
  organik çözücülere kronik maruziyet.
• Toz/duman maruziyeti: Belirli endüstrilerde uzun süreli maruziyetlerle ilişki bildirilmiştir.

4) Yaşam Tarzı ve Metabolik Etkenler

• Obezite: Artmış riskle ilişkilidir.
• Fiziksel inaktivite ve metabolik eşlikler: Genel hastalık yükünü ve seyri etkileyebilir.

Risk Düzeyi – Kısa Özet

Multipl miyelom belirtileri nelerdir?

Multipl miyelomun belirtileri, kemik iliğinde çoğalan anormal plazma hücrelerinin kemik, kan ve böbrekler
üzerindeki etkilerine bağlıdır. Bulgular sinsi başlayabilir ve zamanla belirginleşir.

En Sık Görülen Belirtiler

• Kemik ağrısı (özellikle sırt, bel ve kaburgalarda), kolay kırıklar ve boy kısalması (omur çökmesi)
• Yorgunluk, halsizlik, nefes darlığı (kansızlığa bağlı)
• Sık enfeksiyonlar (bağışıklıkta zayıflama nedeniyle)
• Kilo kaybı, iştahsızlık, genel durum bozukluğu

CRAB Bulguları (Tanıda Önemli Dörtlü)

Diğer Olası Bulgular

• Kanın koyulaşması (hiperviskozite): Baş ağrısı, görme bulanıklığı, burun/diş eti kanamaları
• Sinir sistemi yakınmaları: Omurga tutulumunda bacaklarda güçsüzlük/uyuşma, idrar–gaita kontrol bozukluğu
• Kolay morarma/kanama: Trombosit düşüklüğüne bağlı
• Periferik nöropati: Ellerde–ayaklarda uyuşma/karıncalanma (bazı ilaçlar veya hastalığın kendisine bağlı)
• AL amiloidoz bulguları: Bileklerde şişlik, dilde büyüme (nadiren), nefrotik proteinüri

Ne Zaman Acil Yardım Alınmalı?

• Şiddetli, yeni başlayan sırt/bel ağrısı ile birlikte bacaklarda güçsüzlük veya uyuşma
• Yoğun susama, ileri bilinç bulanıklığı (hiperkalsemi şüphesi)
• Azalan idrar, bacaklarda belirgin şişlik (böbrek yetmezliği bulguları)
• Şiddetli kanama, inatçı enfeksiyon veya yüksek ateş

Evreye göre multipl miyelomda hangi bulgular öne çıkar?

Multipl miyelomda evreleme esas olarak laboratuvar ve biyolojik göstergelere dayanır (ISS/R-ISS: beta-2
mikroglobulin, albümin, LDH ve yüksek riskli sitogenetik vb.). Klinik bulgular hastadan hastaya değişse de,
evre ilerledikçe organ hasarı (CRAB: hiperkalsemi, böbrek yetmezliği, anemi, kemik lezyonları) daha belirgin hale gelir.

Öncül Durumlar (Evre Dışı)

• MGUS: Semptomsuz; CRAB bulgusu yok. Rutin takip gerekir.
• Smoldering (alevlenmeyen) miyelom: Yüksek M proteini ve/veya plazma hücresi oranı artmış olabilir; CRAB yok. Yakın izlem gerekir.

Semptomatik Multipl Miyelom – Evreye Göre Beklenen Bulgular

CRAB Bileşenleri – Kısa Anımsatma

• C – Hiperkalsemi: Aşırı susama, kabızlık, dalgınlık
• R – Renal Yetmezlik: İdrar değişiklikleri, bacaklarda şişlik
• A – Anemi: Nefes darlığı, çabuk yorulma, solukluk
• B – Kemik Lezyonları: Yerleşik ağrı, kolay kırık, boy kısalması

Multipl miyelom hastalığı tanısı nasıl konulur?

Multipl miyelom tanısı; klinik değerlendirme, kan–idrar testleri, görüntüleme ve
kemik iliği incelemesinin birlikte değerlendirilmesiyle konur. Amaç; plazma hücrelerinin anormal çoğaldığını
göstermek, organ hasarını (CRAB) ve miyelomu tanımlayan biyobelirteçleri saptamaktır.

1) Klinik Değerlendirme

• Yakınmalar: Kemik ağrısı, yorgunluk, sık enfeksiyon, kilo kaybı.
• Fizik muayene: Kemik hassasiyeti, nörolojik bulgular, anemi bulguları.

2) Kan Testleri

• Tüm kan sayımı (CBC): Anemi, trombosit/akyuvar değişiklikleri.
• Biyokimya: Kreatinin (böbrek), kalsiyum, LDH, albumin.
• Protein çalışmaları: Serum protein elektroforezi (SPEP), immünfiksasyon,
  serbest hafif zincir (kappa/lambda) analizi ve oranı.
• Tümör yükü göstergeleri: Beta-2 mikroglobulin, albumin (evreleme için).

3) İdrar Testleri

• 24 saatlik idrar protein elektroforezi ve immünfiksasyon (Bence Jones proteinleri).

4) Görüntüleme

• Düşük doz tüm vücut BT veya iskelet taraması (litik lezyonlar için).
• MRI (özellikle omurga–pelvis; odak sayısı ve yumuşak doku bileşeni için).
• FDG PET-CT (hastalık yaygınlığını ve aktif odakları saptamada seçili durumlarda).

5) Kemik İliği İncelemesi

• Aspirasyon/biopsi: Klona ait plazma hücresi% oranının gösterilmesi.
• Sitogenetik/FISH: Yüksek riskli değişiklikler (örn. del(17p), t(4;14), t(14;16), 1q kazanımı).

6) Tanı Kriterleri – Öz (CRAB + MDE)

CRAB organ hasarı bulguları:

• C – Hiperkalsemi (yüksek kalsiyum)
• R – Renal (böbrek) yetmezliği
• A – Anemi
• B – Bone (kemik) lezyonları (litik odaklar, kırıklar)

Miyelom tanımlayıcı olaylar (MDE) – CRAB olmadan da tanı koydurabilir:

• İlikte ≥ %60 klonal plazma hücresi
• Serbest hafif zincir oranı ≥ 100 (involve/uninvolve) ve involve ≥ 100 mg/L
• MRI’da ≥ 2 odakta (≥5 mm) fokal lezyon

7) MGUS – Smoldering – Aktif Miyelom: Ayırıcı Ölçütler

8) Evreleme ve Risk Sınıflaması

• ISS/R-ISS evreleme: Beta-2 mikroglobulin, albumin, LDH ve sitogenetik risklerle yapılır.
• Bu sınıflama, prognoz ve tedavi stratejisini belirlemede kullanılır.

Multipl miyelomun tedavi yöntemleri nelerdir?

Multipl miyelom tedavisi; hastanın yaşı, genel durumu, organ hasarı (CRAB),
sitogenetik/moleküler risk ve hastalığın evresine göre kişiye özel planlanır.
Amaç; hastalık yükünü azaltmak, organ hasarını düzeltmek ve uzun süreli remisyon elde etmektir.

1) İlk Basamak (Başlangıç) Tedavileri

Genellikle çoklu ilaç kombinasyonları (üçlü/ dörtlü rejimler) tercih edilir.

• Proteazom inhibitörleri: Bortezomib, karfilzomib, ixazomib
• İmmünomodülatörler (IMiD): Lenalidomid, talidomid, pomalidomid
• Monoklonal antikorlar: Anti-CD38 (ör. daratumumab, isatuksimab), anti-SLAMF7 (elotuzumab)
• Kortikosteroidler: Deksametazon
• Alkilleyici ajanlar: Siklofosfamid, melfalan (seçili durumlarda)

2) Otolog Kök Hücre Nakli (ASCT)

• Uygun hastalarda indüksiyon tedavisi sonrası yüksek doz kemoterapi (melfalan) ve
  otolog kök hücre nakli remisyon derinliğini artırabilir.
• Tekrarlayan (tandem) nakil veya konsolidasyon tedavileri yüksek riskli olgularda değerlendirilebilir.

3) İdame (Sürdürüm) Tedavisi

• Lenalidomid başta olmak üzere düşük doz, uzun süreli tedaviler nüksü geciktirmeyi amaçlar.
• Yüksek riskli sitogenetik varlığında proteazom inhibitörü temelli idame seçenekleri düşünülebilir.

4) Nüks / Dirençli (Relaps/Refrakter) Hastalık

• Sınıf değiştirme/yeniden kombinasyon: Daha önce kullanılmamış ajanlarla üçlü/ dörtlü rejimler.
• Hedefe yönelik gelişmiş tedaviler:
  • CAR-T hücre terapileri (ör. BCMA hedefli)
  • Bi-spesifik antikorlar (ör. BCMA veya GPRC5D hedefli)
• Klinik araştırmalar: Uygun hastalarda güçlü bir seçenektir.

5) Destekleyici ve Palyatif Tedaviler

• Kemik sağlığı: Bifosfonatlar veya denosumab; ağrılı odaklarda radyoterapi.
• Enfeksiyon önleme: Aşılar (mevsimsel/PNÖ), antiviral profilaksi (özellikle bortezomib/anti-CD38 ile zona riski), gerekli durumlarda antibiyotik profilaksisi.
• Anemi ve hiperviskozite yönetimi: Gerekirse eritrosit transfüzyonu; semptomatik hiperviskozitede plazmaferez.
• Böbrek koruma: Hidrasyon, nefrotoksinlerden kaçınma; gerektiğinde diyaliz.
• Hiperkalsemi tedavisi: İV sıvı, bifosfonat/denosumab, kortikosteroid.
• Sinir sıkışması/omurilik basısı: Acil steroid, radyoterapi ve/veya cerrahi değerlendirme.
• Yaşam tarzı ve rehabilitasyon: Beslenme desteği, ağrı yönetimi, düşme önleme, fizik tedavi.

Kısa Özet Tablo

Multipl miyelomdan korunmak için neler yapmak gerekir?

Multipl miyelomu tamamen önlemenin kanıtlanmış bir yolu yoktur. Ancak bazı risk azaltıcı
önlemler ve düzenli takip ile hastalık riski ve olası komplikasyonlar azaltılabilir.

1) Yaşam Tarzı ve Genel Sağlık

• Tütün kullanmayın: Sigara ve tütün ürünleri bağışıklık sistemini zayıflatır.
• Alkolü sınırlayın: Aşırı alkol, kemik ve karaciğer sağlığını olumsuz etkiler.
• Sağlıklı beslenme: Sebze–meyve, tam tahıl, yeterli protein; işlenmiş ve aşırı şekerli gıdaları azaltın.
• Düzenli egzersiz: Haftada en az 150 dk orta yoğunlukta hareket; kas–kemik sağlığını destekler.
• Sağlıklı kilo: Obezite, miyelom ve öncül durumların ilerleme riskini artırabilir.
• Yeterli uyku ve stres yönetimi: Bağışıklık ve genel iyilik hâli için önemlidir.

2) Çevresel ve Mesleki Maruziyetleri Azaltın

• Kimyasal maruziyeti azaltın: Tarım ilaçları, organik çözücüler, petrol türevleriyle çalışırken kişisel koruyucu ekipman (KKE) kullanın.
• Toz/duman kontrolü: Ahşap tozu ve endüstriyel partiküller için uygun havalandırma ve maskeler.
• Gereksiz radyasyondan kaçının: Tıbbi görüntülemeleri hekim önerisiyle ve gereklilik halinde yaptırın.

3) Enfeksiyonlardan Korunma ve Bağışıklık

• El hijyeni ve aşılar: Hekiminizin önerdiği mevsimsel grip ve pnömokok gibi aşıları gündemde tutun.
• Enfeksiyon odağı: Diş–dişeti sağlığı, cilt bütünlüğü ve kronik enfeksiyonların tedavisi.

4) Tıbbi Takip ve Erken Uyarı

• Aile öyküsü veya risk faktörü olanlar düzenli hekim kontrolü yaptırmalıdır.
• MGUS / Smoldering miyelom tanısı olanlarda: Hekimin belirlediği aralıklarla kan/idrarda M proteini, serbest hafif zincir ve görüntüleme izlemi.
• Uyarı işaretleri: Uzun süren kemik ağrısı, açıklanamayan kansızlık, sık enfeksiyon, böbrek fonksiyonlarında bozulma, kilo kaybı gibi durumlarda gecikmeden başvurun.

5) Kemik ve Böbrek Sağlığını Koruma

• Kalsiyum–D vitamini ihtiyacı ve kemik yoğunluğu, doktor kontrolünde değerlendirilmeli.
• Bol sıvı (tıbbi engel yoksa) ve nefrotoksik ilaçlardan kaçınma böbrek sağlığını destekler.

Multipl miyelom hakkında sık sorulan sorular

1. Multipl miyelom nedir?

Kemik iliğinde antikor üreten plazma hücrelerinin kontrolsüz çoğalmasıyla gelişen bir hematolojik kanserdir. M proteini üretimi ve kemik iliği baskılanmasıyla kemik, kan ve böbrek sorunlarına yol açabilir.

2. En yaygın belirtiler nelerdir?

Kemik ağrısı (sırt, bel, kaburga), kansızlık (yorgunluk, nefes darlığı), sık enfeksiyon, böbrek fonksiyon bozukluğu ve kalsiyum yüksekliği (susama, kabızlık, dalgınlık) öne çıkar.

3. MGUS ve “smoldering” miyelom ile aktif miyelom arasındaki fark nedir?

MGUS ve smoldering durumlarında M proteini/plazma hücre artışı olabilir; ancak CRAB organ hasarı (hiperkalsemi, böbrek yetmezliği, anemi, kemik lezyonu) yoktur. Aktif miyelomda CRAB veya miyelom tanımlayıcı olaylar bulunur ve tedavi gerekir.

4. Tanı nasıl konur?

Kan ve idrar protein testleri (SPEP/immünfiksasyon/serbest hafif zincir), görüntüleme (düşük doz tüm vücut BT, MR/PET-CT) ve kemik iliği biyopsisi birlikte değerlendirilir; CRAB ve biyobelirteçler tanıyı destekler.

5. Tedavi seçenekleri nelerdir?

Kombinasyon ilaç tedavileri (proteazom inhibitörü, IMiD, monoklonal antikor + deksametazon), uygun hastalarda otolog kök hücre nakli, ardından idame tedavisi. Nükste CAR-T ve bispesifik antikor gibi gelişmiş tedaviler değerlendirilebilir.

6. Kök hücre nakli herkes için gerekli midir?

Hayır. Yaş, performans durumu, organ fonksiyonları ve risk profiline göre hematoloji ekibi karar verir. Uygun hastalarda remisyonu derinleştirebilir.

7. Multipl miyelom tamamen iyileşir mi?

Güncel tedavilerle uzun süreli remisyon elde edilebilir; ancak hastalık çoğunlukla kronik seyirlidir ve nüksler görülebilir. Amaç, hastalık kontrolü ve yaşam kalitesini artırmaktır.

8. Prognozu (yaşam beklentisini) neler belirler?

Evre (ISS/R-ISS), sitogenetik/moleküler risk (ör. del17p, t(4;14)), tedaviye yanıt derinliği, yaş ve eşlik eden hastalıklar prognozu etkiler.

9. Tedavi yan etkileri nelerdir?

İlaçlara göre değişir: İmmünsüpresyon/enfeksiyon, nöropati, kan sayım düşüklüğü, yorgunluk, bulantı; bifosfonatlar/denosumab ile çene osteonekrozu riski (diş hekimi kontrolü önerilir).

10. Enfeksiyonlardan nasıl korunabilirim?

El hijyeni, kalabalık alanlarda önlem, aşıların güncel tutulması (mevsimsel grip, pnömokok vb.), hekim önerisiyle antiviral/antibiyotik profilaksisi; ateş ve enfeksiyon bulgularında gecikmeden başvuru.

11. Beslenme ve egzersiz önemli mi?

Evet. Dengeli beslenme, yeterli protein ve sıvı, diyetisyen desteği; düşük-orta şiddette egzersiz kemik/kas sağlığını ve genel iyilik hâlini destekler. Ağır kaldırmaktan ve düşme riskinden kaçının.

12. Ne zaman acil yardım almalıyım?

Yeni veya şiddetli sırt/bel ağrısı ile bacaklarda güçsüzlük/uyuşma (omurilik basısı şüphesi), yüksek ateş, belirgin sarılık, ileri susama/bilinç bulanıklığı (hiperkalsemi) ve azalan idrar acil değerlendirme gerektirir.

Yasal Uyarı:

Bu içerik yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Bu yazı, Multipl Miyelom hakkında genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. İçeriğimizde yer alan bilgiler tıbbi bir teşhis, tedavi veya uzman görüşü yerine geçmez. Sağlık durumunuzla ilgili en doğru ve güncel bilgiyi almak için mutlaka bir doktora danışmalısınız. Yanlış anlaşılmalardan doğabilecek herhangi bir sorumluluk tarafımıza ait değildir.