Polikistik Over Sendromu (PKOS) Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri

Polikistik Over Sendromu (PKOS), kadınlarda üreme çağında sık görülen, hormonal dengesizlikle ilişkili karmaşık bir endokrin bozukluktur. Yumurtalıklarda çok sayıda küçük kistin (folikül) oluşmasıyla karakterizedir ve genellikle adet düzensizliği, aşırı tüylenme, sivilce, kilo alma ve kısırlık gibi belirtilerle kendini gösterir. PKOS’un kesin nedeni bilinmemekle birlikte, genetik yatkınlık, insülin direnci ve hormon seviyelerindeki anormallikler önemli rol oynamaktadır. Tedavi, kişiye özel olarak belirlenir ve genellikle yaşam tarzı değişiklikleri, ilaç tedavileri ve gerektiğinde doğurganlık destekleyici yöntemleri içerir. Bu yazıda, PKOS’un nedenlerini, belirtilerini, tanı sürecini ve güncel tedavi seçeneklerini detaylı bir şekilde ele alacağız.

İÇİNDEKİLER

• PKOS nedir, ne anlama gelir?
• PKOS kendini nasıl belli eder?
• PKOS hastalığının nedenleri nelerdir?
• PKOS tanısı nasıl konur, hangi testler yapılır?
• PKOS nasıl tedavi edilir?
• PKOS hakkında en çok merak edilen sorular

PKOS nedir, ne anlama gelir?

Polikistik: Yumurtalıklarda birden fazla (poli) küçük kist benzeri yapı (folikül) bulunur. Bunlar gelişemeyen yumurta kesecikleridir.

Over: Kadının yumurtalık organını ifade eder.

Sendrom: Birden fazla belirti ve bulgunun birlikte görüldüğü tabloyu ifade eder.

PKOS Nedir?

PKOS; adet düzensizliği, yumurtlama problemleri, erkeklik hormonlarında artış ve insülin direnci gibi sorunlara yol açan, kısırlıktan tüylenmeye, sivilceden kilo kontrolüne kadar birçok sistemi etkileyen yaygın bir sağlık sorunudur.

PKOS kendini nasıl belli eder?

Polikistik Over Sendromu (PKOS), genellikle kadınlarda adet düzensizliği ve erkeklik hormonlarına bağlı belirtilerle kendini gösterir. Belirtiler kişiden kişiye değişebilir, bazı kadınlarda hafif seyrederken, bazılarında yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir.

1. Adet Düzensizliği

• En sık görülen belirtidir.
• Adetler seyrek gelir (oligomenore) veya uzun süre hiç gelmeyebilir (amenore).
• Yumurtlama düzensizliğiyle ilişkilidir.

2. Aşırı Tüylenme (Hirsutizm)

• Yüz, çene, göğüs, sırt ve karın gibi bölgelerde erkek tipi tüylenme artar.
• Artan androjen (erkeklik hormonu) seviyeleri ile ilgilidir.

3. Sivilce (Akne) ve Yağlı Cilt

• Özellikle yüz, sırt ve göğüs bölgesinde yaygın sivilceler görülebilir.
• Cilt daha yağlı hale gelir.

4. Kilo Alma ve Kilo Verememe

• PKOS’lu kadınlar genellikle karın bölgesinden kilo alır.
• Aynı zamanda insülin direnci nedeniyle kilo vermek zorlaşabilir.

5. Saç Dökülmesi (Erkek Tipi)

• Alın ve tepe bölgesinde saç incelmesi ve dökülme görülebilir.

6. Kısırlık (İnfertilite)

• Düzensiz yumurtlama ya da hiç yumurtlamama nedeniyle gebe kalmakta güçlük yaşanabilir.

7. Ciltte Koyulaşma (Acanthosis Nigricans)

• Özellikle boyun, koltuk altı, kasık gibi bölgelerde kadifemsi, koyu renkli cilt lekeleri oluşabilir.
• Bu belirti insülin direncine işaret edebilir.

8. Depresyon ve Ruhsal Değişiklikler

• Hormonal dengesizlikler, kilo problemleri ve kozmetik şikâyetler ruh halini etkileyebilir.

PKOS hastalığının nedenleri nelerdir?

Polikistik Over Sendromu (PKOS), kesin nedeni tam olarak bilinmeyen, ancak birçok genetik ve çevresel faktörün birlikte etkisiyle ortaya çıkan hormonal bir hastalıktır. Aşağıda PKOS’un oluşmasında rol oynadığı düşünülen başlıca nedenler yer almaktadır:

1. İnsülin Direnci

• PKOS’lu kadınların büyük bir kısmında vücut hücreleri insüline karşı dirençlidir.
• Bu durum, pankreasın daha fazla insülin üretmesine neden olur.
• Fazla insülin, yumurtalıklarda androjen (erkeklik hormonu) üretimini artırır, bu da yumurtlama bozukluklarına ve PKOS belirtilerine yol açar.

2. Genetik Yatkınlık

• PKOS, ailesel geçiş gösteren bir hastalıktır.
• Annesinde, kız kardeşinde veya teyzesinde PKOS olan kadınlarda hastalığın görülme riski artar.

3. Androjen Fazlalığı

• PKOS’ta yumurtalıklar normalden fazla androjen (erkeklik hormonu) üretir.
• Bu hormon artışı, yumurtlamayı engeller, tüylenme ve sivilce gibi belirtilere neden olur.

4. Yumurtlama Bozuklukları

• Yumurtalıklarda foliküller olgunlaşamaz ve yumurtlama gerçekleşmez.
• Bu da adet düzensizliğine ve kısırlık sorununa yol açar.

5. Düşük Dereceli Kronik Enflamasyon

• Bazı çalışmalarda PKOS’lu kadınlarda vücutta düşük dereceli iltihabi durumlar (enflamasyon) olduğu gösterilmiştir.
• Bu durum da androjen üretimini artırabilir.

6. Obezite (Kilo Fazlalığı)

• Obezite sebep değil sonuç olabilir, ancak insülin direncini artırarak PKOS belirtilerini kötüleştirir.
• Kilo alımı, hormonal dengenin daha da bozulmasına neden olabilir.

PKOS tanısı nasıl konur, hangi testler yapılır?

Polikistik Over Sendromu (PKOS) tanısı, hem hasta öyküsüne, hem de yapılan fizik muayene, hormon testleri ve ultrason bulgularına dayanarak konur. PKOS tanısında tek bir test yeterli değildir; tanı koymak için genellikle birden fazla bulgu birlikte değerlendirilir.

Tanı genellikle Rotterdam kriterleri adı verilen uluslararası ölçütlere göre konur. Bu kriterlere göre, aşağıdaki üç bulgudan en az ikisinin bulunması PKOS tanısı için yeterlidir:

1. Adet düzensizliği veya yumurtlama bozukluğu
2. Erkeklik hormonlarında artış (klinik veya laboratuvar)
3. Yumurtalıklarda çok sayıda küçük kist (ultrasonla)

1. Hormon Testleri (Kan Testleri)

PKOS’ta hormonal dengesizlik önemli bir yer tutar.

LH & FSH : Yumurtlama durumunu ve orantıyı değerlendirmek.
Testosteron:  Erkeklik hormonu fazlalığını saptamak.
DHEA-S:  Böbreküstü kaynaklı androjen artışı varsa anlaşılır.
Prolaktin:  Diğer hormon bozukluklarını dışlamak için bakılır.
TSH:  Tiroid bozukluklarını elemek için kullanılır.
AMH (Anti-Müllerian Hormon):  Yumurtalık rezervi ve polikistik yapı hakkında bilgi verir.

2. Pelvik Ultrason (Transvajinal veya Karından)

• Yumurtalıklarda çok sayıda küçük kist (folikül) görülmesi tanıyı destekler.
• Genellikle her bir yumurtalıkta 12’den fazla küçük kist ve yumurtalığın hacimsel büyüklüğü tipiktir.

3. İnsülin Direnci ve Kan Şekeri Testleri

PKOS’la sık ilişkilendirilen insülin direnci kontrol edilir:

Açlık insülin ve glikoz: İnsülin direnci var mı kontrol edilir.

HOMA-IR indeksi:  İnsülin direncini matematiksel olarak hesaplar.

OGTT (şeker yükleme testi): Gizli şeker veya diyabet riski değerlendirilir.

4. Vücut Kitle İndeksi (VKİ) ve Bel Çevresi Ölçümü

PKOS ile birlikte sık görülen obezite değerlendirilir.

Karın çevresi özellikle önemlidir çünkü insülin direnciyle doğrudan ilişkilidir.

PKOS nasıl tedavi edilir?

Polikistik Over Sendromu (PKOS) tedavisi, hastanın şikayetlerine, çocuk sahibi olma isteğine, yaşına ve metabolik durumuna göre planlanır. PKOS tamamen ortadan kaldırılamasa da, belirtiler kontrol altına alınabilir ve hastalıkla sağlıklı bir yaşam sürdürülebilir.

1. 🎯 Yaşam Tarzı Değişiklikleri (İlk Basamak ve En Önemli Adım)

 Kilo verme:

• Vücut ağırlığında %5-10 oranında azalma bile adet düzenini, hormon dengesini ve insülin duyarlılığını iyileştirir.
• Yumurtlama fonksiyonlarını düzenleyebilir, gebelik şansını artırır.

Sağlıklı beslenme:

• Düşük glisemik indeksli (kan şekerini yavaş yükselten) gıdalar tercih edilir.
• Rafine şeker, beyaz un, fast food’dan uzak durulmalıdır.

Düzenli egzersiz:

• Haftada en az 150 dakika tempolu yürüyüş veya egzersiz önerilir.
• İnsülin direncini azaltır, kilo kontrolü sağlar.

2.  İlaç Tedavileri (Belirtilere Göre Planlanır)

a) Adet Düzensizliği ve Hormon Dengesizliği İçin:

Doğum kontrol hapları (kombine oral kontraseptifler): Adetleri düzenler, tüylenmeyi azaltır, hormonları dengelemeye yardımcı olur.

b) Aşırı Tüylenme (Hirsutizm) ve Sivilce İçin:

Antiandrojen ilaçlar (örneğin: Spironolakton): Androjen etkilerini baskılar.

Not: Gebelik planı olanlarda kullanılmaz.

c) İnsülin Direnci İçin:

Metformin: İnsülin duyarlılığını artırır, kilo kontrolüne yardımcı olur, adet döngüsünü düzenleyebilir.

3. Gebelik İsteyen Kadınlarda Tedavi

a) Yumurtlama Uyarıcı İlaçlar:

Klomifen sitrat, Letrozol (ilk tercih),
Yumurtlamayı tetikleyerek gebelik şansını artırır.

b) İnsülin duyarlılığı artırıcı tedavi:

Metformin, yumurtlama tedavisinde yardımcı olabilir.

c) Gerekirse tüp bebek (IVF)

İlaçlara yanıt alınamayan durumlarda tüp bebek tedavisi uygulanabilir.

4. Uzun Vadeli Takip ve Risklerin Yönetimi

Tip 2 diyabet, yüksek tansiyon, kolesterol yüksekliği ve rahim içi kanser riski PKOS’ta artabilir.

Bu nedenle düzenli takip ve tarama testleri önemlidir:

• Kan şekeri
• Tansiyon
• Kolesterol
• Rahim kalınlığı (USG ile kontrol)

PKOS hakkında en çok merak edilen sorular

1. PKOS nedir?

PKOS, yumurtalıklarda hormon dengesizliği nedeniyle çok sayıda küçük kistin oluştuğu, adet düzensizliği, tüylenme, kilo artışı ve kısırlık gibi belirtilerle seyreden bir hormonal bozukluktur.

2. PKOS kısırlığa yol açar mı?

Evet, PKOS’ta yumurtlama bozukluğu olduğu için gebelik zorlaşabilir. Ancak uygun tedavi ile çoğu kadın doğal yollarla veya destekle gebe kalabilir.

3. PKOS tedavi edilebilir mi?

PKOS tamamen geçmez, ancak belirtiler kontrol altına alınabilir. Kilo kontrolü, sağlıklı beslenme, ilaç tedavisi ve gerekirse doğurganlık desteğiyle etkili yönetilebilir.

4. PKOS olanlar doğum kontrol hapı kullanabilir mi?

Evet. Doğum kontrol hapları, adet düzenleyici etkileri ve hormon dengesini sağlamaları sayesinde PKOS tedavisinde sık kullanılır.

5. PKOS zayıf kadınlarda da görülür mü?

Evet. Her ne kadar kilolu bireylerde daha sık görülse de, zayıf kadınlarda da PKOS gelişebilir. Belirtiler daha az belirgin olabilir.

6. PKOS sivilce ve tüylenmeye neden olur mu?

Evet. Artan androjen hormonları nedeniyle yüzde tüylenme, akne, yağlı cilt gibi sorunlar sık görülür.

7. PKOS’lu biri kilo vermekte neden zorlanır?

Çünkü çoğu PKOS hastasında insülin direnci vardır. Bu durum hem kilo almayı kolaylaştırır hem de vermeyi zorlaştırır.

8. PKOS’un ileride başka hastalıklara yol açma riski var mı?

Evet. Uzun vadede tip 2 diyabet, yüksek tansiyon, kolesterol yüksekliği, rahim içi kanser ve kalp hastalıkları riski artabilir.

9. PKOS geçici bir durum mudur?

Hayır. PKOS kronik (süregen) bir durumdur. Ancak yaşam tarzı değişiklikleriyle belirtileri azaltılabilir ve kontrol altında tutulabilir.

10. PKOS tanısı için hangi testler gerekir?

Hormon testleri, pelvik ultrason, adet öyküsü değerlendirmesi ve gerekirse insülin/glikoz testleri tanıda kullanılır.

Yasal Uyarı:

Bu içerik yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Bu yazı, Polikistik Over Sendromu (PKOS) hakkında genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. İçeriğimizde yer alan bilgiler tıbbi bir teşhis, tedavi veya uzman görüşü yerine geçmez. Sağlık durumunuzla ilgili en doğru ve güncel bilgiyi almak için mutlaka bir doktora danışmalısınız. Yanlış anlaşılmalardan doğabilecek herhangi bir sorumluluk tarafımıza ait değildir.